ਦੱਸਵੀਂ

Revision Schedule for 10th Class students appearing for the Exam

----------------------------------------------
ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਭਾਗ -1 (ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ )  ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ 

ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਭਾਗ -2 (ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ )  ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ 

ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਭਾਗ -1 (English Medium )  Click here

ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਭਾਗ -2 (English Medium )  Click here

ਮੈਪ ਗਲੈਕਸੀ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਥੇ  - ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ 


Workbook of previous session 2019-20  Click here

Month-wise Syllabus of Social Science fo the session 2020-21

Syllabus of Social Science for the session 2020-21   Click here

Scheme of studies for the session 20-21  Click here

Last Year's Revision Test Series (2019-20) Click here
-------------------------------

ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 

1	ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ	Click here
2	5 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਟੈਸਟ )	Click here
3	ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਟੈਸਟ )	Click here
4	ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ 3 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਟੈਸਟ )	Click here
5	5 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਟੈਸਟ )	Click here
6	5 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਇਤਿਹਾਸ ) (ਟੈਸਟ )	Click here
7	ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਾਲੇ 3 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਟੈਸਟ ) ਫ਼ਰਵਰੀ	Click here
8	ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ 3 ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ	Click here
9	ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲ  ਦੇ 1 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ	Click here
10	ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲ  ਦੇ 1 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ	Click here
11	ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਭੂਗੋਲ) 19.04.2020	Click here

• 
  ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਜਾਣ ਪਛਾਣ (ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ -1) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ। 

• ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਜਾਣ ਪਛਾਣ (ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ -2) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ। 

• ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਜਾਣ ਪਛਾਣ (ਟੈਕਸਟ ਬੁੱਕ ਦਾ ਪਾਠ ) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ।

---------------
ਟੈਸਟ - ਸੀਰੀਜ਼ 

1	ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਭੂਗੋਲ) 19.04.2020	Click here
2	ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ) 20/04/2020	Click here
3	ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (22/04/20)	Click here
4	ਤਿੰਨ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਭੂਗੋਲ ) 23/04/20	Click here
5	ਤਿੰਨ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ - 24/04/20	Click here

6	ਤਿੰਨ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ - 25/04/20	Click here
7	ਤਿੰਨ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ - 26/04/20	Click here
8	ਪੰਜ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ - 28/04/20	Click here
9	ਪੰਜ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਇਤਿਹਾਸ  - 28/04/20	Click here
10
11
12
13

--------------------------------------------------

ਕਲਾਸ 10ਵੀਂ 
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ 
ਪਾਠ-12 (ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ। 

ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ :

• ਰਾਜ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉਸਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਚਲਦਾ ਹੈ। 
• ਉਹ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। 
• ਉਹ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। 
• ਉਹ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

-----------------------------------

pRSn 2.rwj dy mu`K mMqrI dI inXukqI dw vrxn kro[   

au`qr-

●        mu`K mMqrI dI inXukqI rwjpwl krdw hY[

●        mu`K mMqrI Aqy mMqrI mMfl rwj dI AslI kwrjpwilkw huMdI hY [

●        rwjpwl ivDwn sBw dy bhumq dl dy nyqw nUM hI srkwr bnwaux leI s`dw idMdw hY[

●        bhumq dl dy nyqw Awpxy iv`coN ie`k nyqw dI cox krdy hn, ausy ivAkqI nUM rwjpwl mu`KmMqrI inXukq krdw hY[

pRSn 3. ivDwn mMfl dIAW SkqIAW dw vrxn kro[

au`qr- SkqIAW dw vrxn:

●        ivDwnk SkqIAW:ivDwn mMfl nUM kwnUMn bnwaux dI SkqI pRwpq hY[ ieh rwj-sUcI dy iviSAW ‘qy kwnUMn bxwauNdw hY[

●        kwrj pwilkw SkqIAW: rwj dw mMqrI prISd ivDwn mMfl A`gy jvwbdyh huMdw hY[ iesdy mYNbr mMqrIAW qoN pRSn pu`C skdy hn[

●        iv`qI SkqIAW: ivDwn mMfl rwj dy Awmdn Aqy Krc nUM kwbU iv`c r`Kdw hY[ ieh rwj dw slwnw bjt pws krdw hY[

pRSn 4. rwjpwl dIAW iqMn ieCu`k SkqIAW dw vrxn kro[

au`qr- jdoN rwjpwl ku`J hlwqW iv`c Awpxy ivvyk qoN kMm lYNdw hY qW iesnUM ieC`uk SkqI AwKdy hn[hyT iliKAW hlwqW iv`c auh Awpxy ivvyk nwl kMm lYNdw hY:

●        jy ivDwn sBw iv`c iksy dl nUM bhumq pRwpq nw hovy qW auh AwpxI mrjI nwl mu`K mMqrI dI inXukqI kr skdw hY[

●        rwj iv`c srkwr dy nwkwm hox ‘qy rwStrpqI rwj lwgU krn dI is&wirS krdw hY[

●        rwj iv`c AnusUicq jwqIAW dy ih`qW dI rwKI krdw hY[

pRSn 5. mMqrI mMfl dy kwrjW dI ivAwiKAw kro[

au`qr- kwrj:

●        mMqrI mMfl dw pRmu`K kMm rwj dw Swsn clwauxw hY, ijs leI ieh iNnqIAW dw inrmwx krdI hY[

●        ieh srkwr leI keI kwnUMn bnwaux Aqy ivDwn pwilkw qoN pws krwaux dw kMm krdI hY[

●        bjt iqAwr krky ivDwn sBw iv`c pws krwauNdI hY[

●        rwj dIAW swrIAW a`cIAW inXukqIAW, rwjpwl iesdI is&wirS ‘qy krdw hY[

pRSn 6. sMivDwink sMkt dI GoSxw smyN rwj dy pRSwsn ‘qy kI Asr pYNdw hY?

au`qr-

●        sMivDwink sMkt smyN rwjpwl rwStrpqI Swsn lwgU krn dI slwh idMdw hY[

●        is`ty vjoN rwj dI ivDwn sBw Aqy mMqrI prISd nUM BMg kr id`qw jWdw hY[

●        rwj dw Swsn rwStrpqI kol Aw jWdw hY [ ArQwq rwj dw Swsn kyNdr clwauNdw hY[

●        rwj dIAW Asl SkqIAW rwjpwl kol Aw jWdIAW hn Aqy ivDwn mMfl dIAW SkqIAW kyNdrI sMsd nUM hwisl ho jWdIAW hn[

pRSn 7. ivDwn mMfl Aqy mMqrI mMfl dy AwpsI sMbMDW dI ivvycnw kro[

au`qr-

●        sMsdI Swsn pRxwlI iv`c ivDwn pwilkw Aqy mMqrI pirSd iv`c gUVHw sMbMD huMdw hY[

●        ivDwn pwilkw dy mYNbr hI mMqrI pirSd dy mYNbr bx skdy hn[

●        mMqrI pirSd ivDwn sBw dy swhmxy izMmyvwr huMdw hY[

●        ivDwn sBw dy mYNbr mMqrI pirSd koLoN pRSwsn bwry koeI vI pRSn pu`C skdy hn[

pRSn 8. lok AdwlqW dy kwrjW / SkqIAW dI ivAwiKAw kro[

au`qr- kwrj / SkqIAW:

●        lok AdwlqW dw kMm grIb Aqy SoiSq lokW nUM jldI inAW idvwauxw hY[

●        lok AdwlqW iv`c AwpsI sihmqI rwhIN bhuq swry kys inptw ley jWdy hn [

●        ies qrHW lMby smyN qoN ltky mu`kdmy jldI inpt jwxgy Aqy AdwlqW dw boJ G`t hovygw[

●        1987 iv`c lok AdwlqW nUM kwnUMnIN mwnqw pRwpq ho geI hY[

pRSn 9. hweI kort dy mOilk AiDkwrW Aqy pRbMDkI AiDkwr Kyqr dI ivvycnw kro[

au`qr- mOilk AiDkwr Kyqr

●        mOilk AiDkwrW sbMDI ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸਿਧਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ.

●        ਇਹ ਪੰਜ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ ਹੈ.

●        ਸੰਸਦ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਮੰਡਲ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਅਸੰਵਿਨਧਾਨਿਕ ਐਲਾਨ ਕਰ ਕੇ ਰਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ:

●        ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਖਦੀ ਹੈ.

●         ਉਹ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਰੇਕਾਰ੍ਡ ਦੀ ਜਾਂਚ-ਪੜ੍ਹਤਾਲ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

●        ਉਹ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਚਲਦੇ ਮੁਕਦਮਿਆ ਦੀ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

ieiqhws

ਪਾਠ – 4  ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤਕ ਸਿਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ  

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਚਲੀ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਰ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਨੀਹ ਰਾਖੀ ਸੀ. ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ 1559 ਈ: ਨੂੰ  ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ.

●        ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੀਆਂ 84 ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ.

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਚਨ ਕੀਤੇ ਕਿ ਜੋ ਸਿਖ ਹਰ ਪੌੜ੍ਹੀ ਤੇ ਸਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇ ਗਾ, ਉਸ ਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇ ਗੀ.

●        ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਇਹ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.  ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਜਾ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ.

●        ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 22 ਮੰਜੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਹਰ ਮੰਜੀ ਲਈ ਇਕ ਸਿਖ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਉਹ ਸਿਖ ਮੰਜੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂ ‘ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਨਾਲੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਖੇੜਿਆ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਨਿਆਸ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਇਹ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ ਸੀ|

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਪੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿਖ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ|

●        ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਤੋੜ ਲਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4–ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀਵਾਦ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਚੁਕਾ ਸੀ | ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ|

●        ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ |ਫੇਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5- ਆਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਨਮ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਆਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

●        ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਇਸੇ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 - ਰਾਮਦਾਸ ਪੁਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਸੰਤੋਖਸਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਵੀ ਕਰਵਾਈ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵੱਸ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੁੱਲ ਗਈਆਂ |

●        ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਹੀ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੈ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7-ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ |

ਉੱਤਰ-

●        ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ |

●        ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀਚੰਦ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੰਨ ਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਆਪਣੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ  ਦੇ ਅਸਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ |

●        ਅੰਤ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8- ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ੧੫੮੯ ਈ: ਵਿੱਚ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਮਿਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖਵਾਈ |

●        ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜੇ ਰੱਖੇ ਗਏ |ਭਾਵ ਇਹ ਹਰ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲਾ ਹੈ |

●        ਸਤੰਬਰ 1604 ਈ: ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ |

●        ਭਾਈ ਬੁਢਾ ਜੀ  ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣੇ |

●        ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮੱਕਾ ਭਾਵ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9- ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ੧੫੯੦ ਈ: ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਕਰਵਾਈ |

●        ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਾਂ ਤਰਨਤਾਰਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ , ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭਵਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕੱ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਸ ਗਿਆ |

●        ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਾਰਣ ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਿਆ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਸੈਨਿਕ ਸਿੱਧ ਹੋਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 - ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੇਲ੍ਹੇ ਬਣੀਆਂ ਬੌਲ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ : ਗੁਰੂ ਅੰਗਰ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਨੀਹ ਰਾਖੀ ਸੀ. ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ 1559 ਈ: ਨੂੰ  ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ.

●        ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੀਆਂ 84 ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ.

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਚਨ ਕੀਤੇ ਕਿ ਜੋ ਸਿਖ ਹਰ ਪੌੜ੍ਹੀ ਤੇ ਸਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇ ਗਾ, ਉਸ ਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇਗੀ.

●        ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬਾਉਲੀ : ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੋਰ ਦੇ ਡੱਬੀ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11- ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਕੀ ਕੀ ਲਾਭ ਹੋਏ ?

ਉੱਤਰ- ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12– ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ - 

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ੫੨ ਅੰਗਰਖਿਅਕ ਸਨ |

●        ਕਈ ਨੌਜਵਾਨ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਘੋੜਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਦਿੱਤੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਜੱਥਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13– ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਰੋਜਾਨਾ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਉੱਠਦੇ ਸਨ |

●        ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ |

●        ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਥੋੜਾ ਆਰਾਮ ਕਰਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ  ਭਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀਰ ਰਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14-  ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ |

●        ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਚਬੂਤਰਾ (ਥੜ੍ਹਾ)ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ |

●        ਉਸ ਥੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ |

●        ਉੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੈਨਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਵੰਡਦੇ ਅਤੇ ਕਸਰਤ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦੇ |

●        ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੰਗਾਰ ਸੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15– ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ?

ਉੱਤਰ –ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ :

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ‘ਬਾਲ-ਬੋਧ’ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ 62 ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ |

●        1546 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ,ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਸਿੱਖ ਤਿਆਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16– ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ?

ਉੱਤਰ - ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17– ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਸਨ ,ਪਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ |

●        ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਜਾਦਾ ਖੁਸਰੋ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ |

●        ਇਸ ਲਈ ਬਾਗੀ ਖੁਸਰੋ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਲਗਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਮਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ |

●        ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1606 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲ੍ਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ – ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ :

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ‘ਬਾਲ-ਬੋਧ’ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ 62 ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ |

●        1546 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ,ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਸਿੱਖ ਤਿਆਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਕੀ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਇੰਸਾਨ ਇਸਦੀਆਂ ਚੌਰਾਸੀ ਪੌੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਸੱਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ ਉਸਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇਗੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲੰਗਰ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ | ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲੰਗਰ ਛਕੇ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਸੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਵੀ 907 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ,ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਲਗ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਮ ਜੱਪਣ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਕਿਉਂਕਿ  ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੈਰਾਗ ਦੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ|

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3 – ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ  -

·         ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤ- ਪਾਤ ਦੇ ਭੇਦ ਭਾਵ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ|

·         ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ |ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ| ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੇਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦਾ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ|

·         ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਾਘੀ, ਦਿਵਾਲੀ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖੀ ਵਰਗੇ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠੇ ਮਿਲਕੇ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4- ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸ ਪੂਰਾ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਏ |

●        ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ | ਜਿਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਮਤ ਤੋਂ ਅਲਗ ਕੀਤਾ | ਅੰਤ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

●        ਵਿਆਹ ਦੇ ਰੀਤਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ” ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 679 ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਰਚੇ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਭੂਮੀ ਕਰ ਮੁਆਫ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ  ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਪੁੱਤਰ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌੰਪ ਦਿੱਤੀ |

●        ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਗੱਦੀ ਨੂੰ ਜੱਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ  ਪਰ ਗੁਰੂ ਪਦ ਦਾ ਅਧਾਰ ਗੁਣ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਹੀ ਰਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5– ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖਸਰ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨਾਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ ਜਿਸਤੇ ਛੇ ਹਰਟ ਚਲਦੇ ਸਨ | ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਛਿਹਰਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦੱਸਵਾਂ ਭਾਗ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿ ਗਰੰਥ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ  ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਗਰੰਥ ਬਣਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਖ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ | ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਬਹੁਤ ਉੰਨਤੀ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6- ਗੁਰੁਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੇ ਸਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਏ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਦਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਕੇ ਵਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲੋਕ ਵੱਸ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਬਾਉਲੀ ਬਨਵਾਈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਚੌਰਾਸੀ ਪੌੜੀਆਂ ਸਨ | ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿੱਥੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਇਆ ਗਿਆ | ਤਰਨਤਾਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |  ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਾਰਨ ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨਾਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ ਜਿਸਤੇ ਛੇ ਹਰਟ ਚਲਦੇ ਸਨ | ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਛਿਹਰਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8 – ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਮੁਢ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਫਾਇਦੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ |

ਉੱਤਰ –

ਮੁਢ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ | ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਈ |

ਵਿਕਾਸ :

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਲਈ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ |

●        ਹਰ ਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦੱਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਭੇਟਾ ਕਰੇਗਾ |

●        ਮਸੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਦੱਸਵੰਧ ਨੂੰ ਵੈਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਗੌਲਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਾਉਣਗੇ |

●        ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕਰਨਗੇ | 

ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8- ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ - 

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਬਣੇ | ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ | ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਚਿਨ੍ਹ ,ਸ਼ਾਹੀ ਕੱਪੜੇ ,ਛੱਤਰ ਅਤੇ ਕਲਗੀ ਵੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੀਰੀ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ |

●        ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਬਣਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਸਤਰ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਉਪਹਾਰ ਵਿੱਚ ਭੇਟਾ ਕਰਨ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਲਈ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਕਿਲ੍ਹੇਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਨਾਮ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੀਰ ਰਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵੀ ਸੁਨਵਾਉਂਦੇ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਆਤਮ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9 – ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੋਰ ਕੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੱਸ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇ |

●        ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਕਈ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਾਹੌਰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ,ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ 1635 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਯੁਧਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਝੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ  ਦਿੱਤੀ ਸੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 – ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਯੁੱਧ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਨੀਤੀ ਤੇ ਚੱਲੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਖੂਬ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭੇਜੇ |

●        ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਆਪ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਸਨ |

●        ਜਦੋ ਦਿੱਲੀ ਸਿੰਘਾਸਨ ਲਈ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦਾਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਇਆ ,ਪਰ ਸ਼ਾਂਤੀਪ੍ਰਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਰਫ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਹੀ ਦਿੱਤਾ |

●        ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਵਾਇਆ ,ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ | ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਡਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ | ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11 – ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਅੱਠਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਰਾਮ ਰਾਏ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣਾ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ | ਉਸਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅੱਗੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਿਤਾਇਆ |

●        ਇਸ ਲਈ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਜ ਗਏ , ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ |

●        ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੂਝ ਬੁਝ ਜਾਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਪਟਰਾਣੀ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਨੇ ਪਟਰਾਣੀ ਝੱਟ ਹੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ | ਅੱਜਕਲ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ |

●        ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹੈਜਾ ਅਤ ਚੇਚਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਬੀਮਾਰ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ | ਪਰ ਉਹ ਆਪ ਚੇਚਕ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ |

●        ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਕਾਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12 –ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ |

ਉੱਤਰ – ਮਈ 1666 ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪਟਨਾ ਛੱਡਕੇ ਢਾਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ |

●        ਢਾਕਾ ਵਿਖੇ : ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਕਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ | ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇੱਥੇ ਨਿਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ |

●        ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ : ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਢਾਕਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚਿੱਟਗਾਂਵ ਸੋਨਦੀਪ ,ਅਗਰਤਲਾ , ਕੌਮਿਲਾ, ਲਕਸਮ , ਸੀਤਾਕੁੰਡ ਅਤੇ ਹਾਥਾਜਰੀ ਗਏ | ਚਿੱਟਗਾਂਵ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ  ਖੋਲਿਆ |

●        ਧੁਬੜੀ ਵਿਖੇ : 1669ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸਾਮ ਦੇ ਧੁਬੜੀ ਵਿਖੇ ਗਏ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਅਹੋਮ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਅਖੀਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਹੋਮ ਰਾਜਾ ਚੱਕਰਧਵੱਜ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ |

●        ਪੰਜਾਬ ਮੁੜਨਾ : ਅਸਾਮ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਿਹਾਰ ,ਦਿੱਲੀ , ਰੋਹਤਕ , ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ , ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਨਕੀਚੱਕ ਪੁੱਜੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵੱਸ ਗਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13 – ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਦੀ ਮਾਲਵਾ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        1672-73 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਗਏ |

●        ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ ਤੋਂ ਚੱਲਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਸੈਫਾਬਾਦ ਗਏ |

●        ਸੈਫਾਬਾਦ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਟਿਆਲਾ ਗਏ | ਇੱਥੇ ਉਹ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਣ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਮੌਤੀ ਬਾਗ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵੀ ਗਏ |

●        ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੂਲੋਵਾਲ ਪਿੰਡ ਗਏ | ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ |

●        ਉਹ ਸ਼ੇਖੇ ,ਢਿਲਵਾਂ , ਖੀਵਾ, ਸਮਾਉ, ਤੀਖੀ, ਮੌੜ , ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ , ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਧਮਧਾਨ ਪੁੱਜੇ |

●        ਇਹਨਾਂ ਪਿੱਛੜੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ ਦੂਰ ਕੀਤੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਸੀਅਤ ਤੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਗਏ |

ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ

ਪਾਠ – 2  ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 –ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਇਸਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ : ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਉਹ ਸਹੂਲਤਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |

●        ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ : ਹਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ,ਯਾਤਾਯਤ ,ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਦਿ | ਜੇਕਰ ਇਹ ਉਚਿੱਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਪਰ ਉਚਿੱਤ ਮਾਤਰਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2 – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ? ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾਵਾਂ ;

1. ਯਾਤਾਯਤ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ                          4.ਬਿਜਲੀ
2. ਸੰਚਾਈ                                         5. ਬੈੰਕਿੰਗ ਅਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਵਿੱਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ
3. ਮੁਦਰਾ ਪੂਰਤੀ

ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰਿਕ ਸਰਾਂਚਾਨਾਵਾਂ ਉਹ ਪੂੰਜੀ ਸਟਾੱਕ ਹੈ ਜੋ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਿਧ੍ਹੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ |ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੇਕਰ ਯਾਤਾਯਾਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰੇਲ,ਸੜਕਾਂ ਆਦਿ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਾਰਖਾਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ | ਇਹਨਾਂ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਪਵੇਗਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3 – ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਾਯਤ(ਆਵਾਜਾਹੀ),ਬਿਜਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਜਾਈ ਸਬੰਧੀ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰਾਂਚਾਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ  ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਯਾਤਾਯਤ : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਲ,ਬੱਸਾਂ ਟਰੱਕ,ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ,ਆਦਿ ਯਾਤਾਯਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਇਹ ਯਾਤਾਯਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਲਿਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ |

●        ਬਿਜਲੀ ਸ਼ਕਤੀ : ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ | ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਾਰਖਾਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ |

●        ਸਿੰਜਾਈ : ਸਿੰਜਾਈ ਵੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ | ਖੇਤੀ ਲਈ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ – 1. ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ-ਵਰਖਾ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ 2. ਬਨਾਵਟੀ ਸਾਧਨਾਂ –ਖੂਹਾਂ,ਟਿਊਬਵੈਲਾਂ ,ਤਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4 – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮੌਦ੍ਰਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਭਾਰਤੀ ਰਿਜਰਵ ਬੈੰਕ : ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈੰਕ ਹੈ |

●        ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ : ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਿਆਜ ਤੇ ਕਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |

●        ਵਪਾਰਿਕ ਬੈੰਕ : ਇਹ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਤੇ ਕਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |

●        ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਬੈੰਕਿੰਗ ਸੰਸਥਾਵਾਂ : ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਬੈੰਕ ,ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰੀ ਬੈੰਕ ਆਦਿ |

●        ਗੈਰ-ਬੈੰਕਿੰਗ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ : ਜਿਵੇਂ ਯੁਨਿੱਟ ਟਰਸੱਟ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਬੀਮਾ ਨਿਗਮ ਆਦਿ |

●        ਸਟਾੱਕ ਐਕਸਚੇਂਜ : ਇੱਥੇ ਸ਼ੇਅਰ ਖ਼ਰੀਦੇ ਅਤੇ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5 – ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਸੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਰੰਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਾਅ ਦੱਸੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਸੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵਿਕਰੇਤਾ ਜਾਂ ਉਤਪਾਦਕ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤ ਵਪਾਰ ਵਿਹਾਰ ਤੋਂ ਹੈ | ਭਾਵ ਗ੍ਰਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤੂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਗੁਣਵੱਤਾ ,ਵਜਨ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਵੇਚਣਾ | ਜਿਵੇਂ ਮਿਲਾਵਟ ਕਰਨਾ , ਘੱਟ ਵਜ਼ਨ , ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਪਨ ਦਿਖਾਉਣਾ ਆਦਿ |

●        ਸਰੰਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਾਅ : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਰੰਖਣ ਦੇਣ ਲਈ 1969ਵਿੱਚ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਹਰ ਪੱਧਰ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਤੋਂ ਸਰੰਖਣ ਕਰਨ ਲਈ 1986 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਜਾਗਰੂਕਤਾ : ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 – ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਉਚਿੱਤ ਅਤੇ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਤੇ ਜਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ,ਅਨਾਜ , ਦਾਲਾਂ ਆਦਿ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਸਥਿਤੀ : ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵਸੂਲੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

●        ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਅਨਾਜ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਟਾੱਕ ਰੱਖਣਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਨੂੰ ਬਫ਼ਰ ਸਟਾੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਤੇ ਵੰਡਣ ਲਈ ਉਚਿੱਤ ਮੁੱਲ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੋਲੀਆਂ ਹਨ |

________________________________________________klws 10vIN

nwgirk Swsqr

pwT–12 rwj srkwr

pRSn 1. rwj dy rwjpwl dIAW pRSwsink SkqIAW dw vyrvw idE [

au`qr- pRSwsink SkqIAW :

●        rwj dw swrw Swsn pRbMD ausdy nwm ‘qy cldw hY [

●        auh mu`K mMqrI Aqy dUsry mMqrIAW dI inXukqI krdw hY[

●        auh au`c AiDkwrIAW dI inXukqI krdw hY [

●        auh hweI kort dy j`jW dI inXukqI leI rwStrpqI nUM slwh idMdw hY [

pRSn 2.rwj dy mu`K mMqrI dI inXukqI dw vrxn kro[   

au`qr-

●        mu`K mMqrI dI inXukqI rwjpwl krdw hY[

●        mu`K mMqrI Aqy mMqrI mMfl rwj dI AslI kwrjpwilkw huMdI hY [

●        rwjpwl ivDwn sBw dy bhumq dl dy nyqw nUM hI srkwr bnwaux leI s`dw idMdw hY[

●        bhumq dl dy nyqw Awpxy iv`coN ie`k nyqw dI cox krdy hn, ausy ivAkqI nUM rwjpwl mu`KmMqrI inXukq krdw hY[

pRSn 3. ivDwn mMfl dIAW SkqIAW dw vrxn kro[

au`qr- SkqIAW dw vrxn:

●        ivDwnk SkqIAW:ivDwn mMfl nUM kwnUMn bnwaux dI SkqI pRwpq hY[ ieh rwj-sUcI dy iviSAW ‘qy kwnUMn bxwauNdw hY[

●        kwrj pwilkw SkqIAW: rwj dw mMqrI prISd ivDwn mMfl A`gy jvwbdyh huMdw hY[ iesdy mYNbr mMqrIAW qoN pRSn pu`C skdy hn[

●        iv`qI SkqIAW: ivDwn mMfl rwj dy Awmdn Aqy Krc nUM kwbU iv`c r`Kdw hY[ ieh rwj dw slwnw bjt pws krdw hY[

pRSn 4. rwjpwl dIAW iqMn ieCu`k SkqIAW dw vrxn kro[

au`qr- jdoN rwjpwl ku`J hlwqW iv`c Awpxy ivvyk qoN kMm lYNdw hY qW iesnUM ieC`uk SkqI AwKdy hn[hyT iliKAW hlwqW iv`c auh Awpxy ivvyk nwl kMm lYNdw hY:

●        jy ivDwn sBw iv`c iksy dl nUM bhumq pRwpq nw hovy qW auh AwpxI mrjI nwl mu`K mMqrI dI inXukqI kr skdw hY[

●        rwj iv`c srkwr dy nwkwm hox ‘qy rwStrpqI rwj lwgU krn dI is&wirS krdw hY[

●        rwj iv`c AnusUicq jwqIAW dy ih`qW dI rwKI krdw hY[

pRSn 5. mMqrI mMfl dy kwrjW dI ivAwiKAw kro[

au`qr- kwrj:

●        mMqrI mMfl dw pRmu`K kMm rwj dw Swsn clwauxw hY, ijs leI ieh iNnqIAW dw inrmwx krdI hY[

●        ieh srkwr leI keI kwnUMn bnwaux Aqy ivDwn pwilkw qoN pws krwaux dw kMm krdI hY[

●        bjt iqAwr krky ivDwn sBw iv`c pws krwauNdI hY[

●        rwj dIAW swrIAW a`cIAW inXukqIAW, rwjpwl iesdI is&wirS ‘qy krdw hY[

pRSn 6. sMivDwink sMkt dI GoSxw smyN rwj dy pRSwsn ‘qy kI Asr pYNdw hY?

au`qr-

●        sMivDwink sMkt smyN rwjpwl rwStrpqI Swsn lwgU krn dI slwh idMdw hY[

●        is`ty vjoN rwj dI ivDwn sBw Aqy mMqrI prISd nUM BMg kr id`qw jWdw hY[

●        rwj dw Swsn rwStrpqI kol Aw jWdw hY [ ArQwq rwj dw Swsn kyNdr clwauNdw hY[

●        rwj dIAW Asl SkqIAW rwjpwl kol Aw jWdIAW hn Aqy ivDwn mMfl dIAW SkqIAW kyNdrI sMsd nUM hwisl ho jWdIAW hn[

pRSn 7. ivDwn mMfl Aqy mMqrI mMfl dy AwpsI sMbMDW dI ivvycnw kro[

au`qr-

●        sMsdI Swsn pRxwlI iv`c ivDwn pwilkw Aqy mMqrI pirSd iv`c gUVHw sMbMD huMdw hY[

●        ivDwn pwilkw dy mYNbr hI mMqrI pirSd dy mYNbr bx skdy hn[

●        mMqrI pirSd ivDwn sBw dy swhmxy izMmyvwr huMdw hY[

●        ivDwn sBw dy mYNbr mMqrI pirSd koLoN pRSwsn bwry koeI vI pRSn pu`C skdy hn[

pRSn 8. lok AdwlqW dy kwrjW / SkqIAW dI ivAwiKAw kro[

au`qr- kwrj / SkqIAW:

●        lok AdwlqW dw kMm grIb Aqy SoiSq lokW nUM jldI inAW idvwauxw hY[

●        lok AdwlqW iv`c AwpsI sihmqI rwhIN bhuq swry kys inptw ley jWdy hn [

●        ies qrHW lMby smyN qoN ltky mu`kdmy jldI inpt jwxgy Aqy AdwlqW dw boJ G`t hovygw[

●        1987 iv`c lok AdwlqW nUM kwnUMnIN mwnqw pRwpq ho geI hY[

pRSn 9. hweI kort dy mOilk AiDkwrW Aqy pRbMDkI AiDkwr Kyqr dI ivvycnw kro[

au`qr- mOilk AiDkwr Kyqr

●        mOilk AiDkwrW sbMDI ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸਿਧਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ.

●        ਇਹ ਪੰਜ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ ਹੈ.

●        ਸੰਸਦ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਮੰਡਲ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਅਸੰਵਿਨਧਾਨਿਕ ਐਲਾਨ ਕਰ ਕੇ ਰਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ:

●        ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਖਦੀ ਹੈ.

●         ਉਹ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਰੇਕਾਰ੍ਡ ਦੀ ਜਾਂਚ-ਪੜ੍ਹਤਾਲ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

●        ਉਹ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਚਲਦੇ ਮੁਕਦਮਿਆ ਦੀ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ.

ieiqhws

ਪਾਠ – 4  ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤਕ ਸਿਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ  

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਚਲੀ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਰ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਨੀਹ ਰਾਖੀ ਸੀ. ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ 1559 ਈ: ਨੂੰ  ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ.

●        ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੀਆਂ 84 ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ.

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਚਨ ਕੀਤੇ ਕਿ ਜੋ ਸਿਖ ਹਰ ਪੌੜ੍ਹੀ ਤੇ ਸਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇ ਗਾ, ਉਸ ਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇ ਗੀ.

●        ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਇਹ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.  ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਜਾ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ.

●        ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 22 ਮੰਜੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਹਰ ਮੰਜੀ ਲਈ ਇਕ ਸਿਖ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਉਹ ਸਿਖ ਮੰਜੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂ ‘ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਨਾਲੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਖੇੜਿਆ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਨਿਆਸ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਇਹ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ ਸੀ|

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਪੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿਖ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ|

●        ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਤੋੜ ਲਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4–ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀਵਾਦ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਚੁਕਾ ਸੀ | ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ|

●        ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ |ਫੇਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5- ਆਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਨਮ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਆਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

●        ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਇਸੇ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 - ਰਾਮਦਾਸ ਪੁਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਸੰਤੋਖਸਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਵੀ ਕਰਵਾਈ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵੱਸ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੁੱਲ ਗਈਆਂ |

●        ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਹੀ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੈ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7-ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ |

ਉੱਤਰ-

●        ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ |

●        ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀਚੰਦ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੰਨ ਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਆਪਣੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ  ਦੇ ਅਸਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ |

●        ਅੰਤ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8- ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ੧੫੮੯ ਈ: ਵਿੱਚ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਮਿਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖਵਾਈ |

●        ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜੇ ਰੱਖੇ ਗਏ |ਭਾਵ ਇਹ ਹਰ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲਾ ਹੈ |

●        ਸਤੰਬਰ 1604 ਈ: ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ |

●        ਭਾਈ ਬੁਢਾ ਜੀ  ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣੇ |

●        ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮੱਕਾ ਭਾਵ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9- ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ-

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ੧੫੯੦ ਈ: ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਕਰਵਾਈ |

●        ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਾਂ ਤਰਨਤਾਰਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ , ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭਵਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕੱ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਸ ਗਿਆ |

●        ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਾਰਣ ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਿਆ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਸੈਨਿਕ ਸਿੱਧ ਹੋਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 - ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੇਲ੍ਹੇ ਬਣੀਆਂ ਬੌਲ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ-

●        ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ : ਗੁਰੂ ਅੰਗਰ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਨੀਹ ਰਾਖੀ ਸੀ. ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ 1559 ਈ: ਨੂੰ  ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ.

●        ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੀਆਂ 84 ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ.

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਚਨ ਕੀਤੇ ਕਿ ਜੋ ਸਿਖ ਹਰ ਪੌੜ੍ਹੀ ਤੇ ਸਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇ ਗਾ, ਉਸ ਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇਗੀ.

●        ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬਾਉਲੀ : ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੋਰ ਦੇ ਡੱਬੀ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11- ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਕੀ ਕੀ ਲਾਭ ਹੋਏ ?

ਉੱਤਰ- ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12– ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ - 

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ੫੨ ਅੰਗਰਖਿਅਕ ਸਨ |

●        ਕਈ ਨੌਜਵਾਨ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਘੋੜਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਦਿੱਤੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਜੱਥਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13– ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਰੋਜਾਨਾ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਉੱਠਦੇ ਸਨ |

●        ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ |

●        ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਥੋੜਾ ਆਰਾਮ ਕਰਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ  ਭਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀਰ ਰਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14-  ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ |

●        ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਚਬੂਤਰਾ (ਥੜ੍ਹਾ)ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ |

●        ਉਸ ਥੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ |

●        ਉੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੈਨਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਵੰਡਦੇ ਅਤੇ ਕਸਰਤ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦੇ |

●        ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੰਗਾਰ ਸੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15– ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ?

ਉੱਤਰ –ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ :

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ‘ਬਾਲ-ਬੋਧ’ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ 62 ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ |

●        1546 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ,ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਸਿੱਖ ਤਿਆਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16– ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ?

ਉੱਤਰ - ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17– ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਸਨ ,ਪਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ |

●        ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਜਾਦਾ ਖੁਸਰੋ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ |

●        ਇਸ ਲਈ ਬਾਗੀ ਖੁਸਰੋ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਲਗਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਮਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ |

●        ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1606 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲ੍ਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ – ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ :

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ‘ਬਾਲ-ਬੋਧ’ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ 62 ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ |

●        1546 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ,ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਸਿੱਖ ਤਿਆਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਕੀ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਇੰਸਾਨ ਇਸਦੀਆਂ ਚੌਰਾਸੀ ਪੌੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਸੱਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ ਉਸਦੀ ਚੌਰਾਸੀ ਕੱਟੀ ਜਾਵੇਗੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲੰਗਰ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ | ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲੰਗਰ ਛਕੇ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਸੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਨੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਵੀ 907 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ,ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਲਗ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਮ ਜੱਪਣ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਕਿਉਂਕਿ  ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੈਰਾਗ ਦੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ|

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3 – ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ  -

·         ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤ- ਪਾਤ ਦੇ ਭੇਦ ਭਾਵ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ|

·         ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ |ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ| ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੇਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦਾ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ|

·         ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਣ ਕੀਤਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ |

·         ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਾਘੀ, ਦਿਵਾਲੀ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖੀ ਵਰਗੇ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠੇ ਮਿਲਕੇ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4- ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸ ਪੂਰਾ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਏ |

●        ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ | ਜਿਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਮਤ ਤੋਂ ਅਲਗ ਕੀਤਾ | ਅੰਤ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ |

●        ਵਿਆਹ ਦੇ ਰੀਤਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ” ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 679 ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਰਚੇ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਭੂਮੀ ਕਰ ਮੁਆਫ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ  ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਪੁੱਤਰ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌੰਪ ਦਿੱਤੀ |

●        ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੁਗੱਦੀ ਨੂੰ ਜੱਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ  ਪਰ ਗੁਰੂ ਪਦ ਦਾ ਅਧਾਰ ਗੁਣ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਹੀ ਰਿਹਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5– ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖਸਰ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨਾਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ ਜਿਸਤੇ ਛੇ ਹਰਟ ਚਲਦੇ ਸਨ | ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਛਿਹਰਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦੱਸਵਾਂ ਭਾਗ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿ ਗਰੰਥ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ  ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਗਰੰਥ ਬਣਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਖ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ | ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਬਹੁਤ ਉੰਨਤੀ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6- ਗੁਰੁਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੇ ਸਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਏ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਦਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਕੇ ਵਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |ਹੋਲ੍ਹੀ ਹੋਲ੍ਹੀ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲੋਕ ਵੱਸ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਬਾਉਲੀ ਬਨਵਾਈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਚੌਰਾਸੀ ਪੌੜੀਆਂ ਸਨ | ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿੱਥੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਖੁਦਵਾਇਆ ਗਿਆ | ਤਰਨਤਾਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |  ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਾਰਨ ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨਾਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ ਜਿਸਤੇ ਛੇ ਹਰਟ ਚਲਦੇ ਸਨ | ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਛਿਹਰਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8 – ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਮੁਢ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਫਾਇਦੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ |

ਉੱਤਰ –

ਮੁਢ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ | ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਈ |

ਵਿਕਾਸ :

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਲਈ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ |

●        ਹਰ ਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦੱਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਭੇਟਾ ਕਰੇਗਾ |

●        ਮਸੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਦੱਸਵੰਧ ਨੂੰ ਵੈਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਗੌਲਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਾਉਣਗੇ |

●        ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕਰਨਗੇ | 

ਲਾਭ :

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ |

●        ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |

●        ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੀਤਾ |

●        ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਸੰਦਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਭੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਨਾ ਵੀ ਸੀ |

●        ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8- ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ - 

●        ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਬਣੇ | ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ | ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ |ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਚਿਨ੍ਹ ,ਸ਼ਾਹੀ ਕੱਪੜੇ ,ਛੱਤਰ ਅਤੇ ਕਲਗੀ ਵੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੀਰੀ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ |

●        ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਬਣਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਸਤਰ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਉਪਹਾਰ ਵਿੱਚ ਭੇਟਾ ਕਰਨ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਲਈ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਕਿਲ੍ਹੇਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਨਾਮ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੀਰ ਰਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵੀ ਸੁਨਵਾਉਂਦੇ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਆਤਮ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੀ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9 – ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੋਰ ਕੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੱਸ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇ |

●        ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਕਈ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਾਹੌਰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ,ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ 1635 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਯੁਧਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਝੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ  ਦਿੱਤੀ ਸੀ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 – ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਯੁੱਧ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਨੀਤੀ ਤੇ ਚੱਲੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਖੂਬ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭੇਜੇ |

●        ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਆਪ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਗਏ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਸਨ |

●        ਜਦੋ ਦਿੱਲੀ ਸਿੰਘਾਸਨ ਲਈ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦਾਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਇਆ ,ਪਰ ਸ਼ਾਂਤੀਪ੍ਰਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਰਫ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਹੀ ਦਿੱਤਾ |

●        ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਵਾਇਆ ,ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ | ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਡਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ |

●        ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ | ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11 – ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਅੱਠਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਰਾਮ ਰਾਏ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣਾ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ | ਉਸਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅੱਗੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਿਤਾਇਆ |

●        ਇਸ ਲਈ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਜ ਗਏ , ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ |

●        ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੂਝ ਬੁਝ ਜਾਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਪਟਰਾਣੀ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ |

●        ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਨੇ ਪਟਰਾਣੀ ਝੱਟ ਹੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ | ਅੱਜਕਲ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ |

●        ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹੈਜਾ ਅਤ ਚੇਚਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਬੀਮਾਰ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ | ਪਰ ਉਹ ਆਪ ਚੇਚਕ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ |

●        ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਕਾਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12 –ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ |

ਉੱਤਰ – ਮਈ 1666 ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪਟਨਾ ਛੱਡਕੇ ਢਾਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ |

●        ਢਾਕਾ ਵਿਖੇ : ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਕਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ | ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇੱਥੇ ਨਿਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ |

●        ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ : ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਢਾਕਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚਿੱਟਗਾਂਵ ਸੋਨਦੀਪ ,ਅਗਰਤਲਾ , ਕੌਮਿਲਾ, ਲਕਸਮ , ਸੀਤਾਕੁੰਡ ਅਤੇ ਹਾਥਾਜਰੀ ਗਏ | ਚਿੱਟਗਾਂਵ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ  ਖੋਲਿਆ |

●        ਧੁਬੜੀ ਵਿਖੇ : 1669ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸਾਮ ਦੇ ਧੁਬੜੀ ਵਿਖੇ ਗਏ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਅਹੋਮ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਅਖੀਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਹੋਮ ਰਾਜਾ ਚੱਕਰਧਵੱਜ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ |

●        ਪੰਜਾਬ ਮੁੜਨਾ : ਅਸਾਮ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਿਹਾਰ ,ਦਿੱਲੀ , ਰੋਹਤਕ , ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ , ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਨਕੀਚੱਕ ਪੁੱਜੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵੱਸ ਗਏ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13 – ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਦੀ ਮਾਲਵਾ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        1672-73 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਾਹਦੁਰ ਜੀ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਗਏ |

●        ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ ਤੋਂ ਚੱਲਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਸੈਫਾਬਾਦ ਗਏ |

●        ਸੈਫਾਬਾਦ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਟਿਆਲਾ ਗਏ | ਇੱਥੇ ਉਹ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਣ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਮੌਤੀ ਬਾਗ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵੀ ਗਏ |

●        ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੂਲੋਵਾਲ ਪਿੰਡ ਗਏ | ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ |

●        ਉਹ ਸ਼ੇਖੇ ,ਢਿਲਵਾਂ , ਖੀਵਾ, ਸਮਾਉ, ਤੀਖੀ, ਮੌੜ , ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ , ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਧਮਧਾਨ ਪੁੱਜੇ |

●        ਇਹਨਾਂ ਪਿੱਛੜੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ ਦੂਰ ਕੀਤੇ |

●        ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਸੀਅਤ ਤੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਗਏ |

ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ

ਪਾਠ – 2  ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 –ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਇਸਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ : ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਉਹ ਸਹੂਲਤਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |

●        ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ : ਹਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ,ਯਾਤਾਯਤ ,ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਦਿ | ਜੇਕਰ ਇਹ ਉਚਿੱਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਪਰ ਉਚਿੱਤ ਮਾਤਰਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2 – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ? ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰੰਚਨਾਵਾਂ ;

1. ਯਾਤਾਯਤ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ                          4.ਬਿਜਲੀ
2. ਸੰਚਾਈ                                         5. ਬੈੰਕਿੰਗ ਅਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਵਿੱਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ
3. ਮੁਦਰਾ ਪੂਰਤੀ

ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰਿਕ ਸਰਾਂਚਾਨਾਵਾਂ ਉਹ ਪੂੰਜੀ ਸਟਾੱਕ ਹੈ ਜੋ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਿਧ੍ਹੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ |ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੇਕਰ ਯਾਤਾਯਾਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰੇਲ,ਸੜਕਾਂ ਆਦਿ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਾਰਖਾਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ | ਇਹਨਾਂ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਪਵੇਗਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3 – ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਾਯਤ(ਆਵਾਜਾਹੀ),ਬਿਜਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਜਾਈ ਸਬੰਧੀ ਆਰਥਿਕ ਅਧਾਰਿਕ ਸਰਾਂਚਾਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ  ਵਰਣਨ ਕਰੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਯਾਤਾਯਤ : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਲ,ਬੱਸਾਂ ਟਰੱਕ,ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ,ਆਦਿ ਯਾਤਾਯਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਇਹ ਯਾਤਾਯਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਲਿਜਾਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ |

●        ਬਿਜਲੀ ਸ਼ਕਤੀ : ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ | ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਾਰਖਾਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ |

●        ਸਿੰਜਾਈ : ਸਿੰਜਾਈ ਵੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ | ਖੇਤੀ ਲਈ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ – 1. ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ-ਵਰਖਾ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ 2. ਬਨਾਵਟੀ ਸਾਧਨਾਂ –ਖੂਹਾਂ,ਟਿਊਬਵੈਲਾਂ ,ਤਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4 – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮੌਦ੍ਰਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਭਾਰਤੀ ਰਿਜਰਵ ਬੈੰਕ : ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈੰਕ ਹੈ |

●        ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ : ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਿਆਜ ਤੇ ਕਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |

●        ਵਪਾਰਿਕ ਬੈੰਕ : ਇਹ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਤੇ ਕਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |

●        ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਬੈੰਕਿੰਗ ਸੰਸਥਾਵਾਂ : ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਬੈੰਕ ,ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰੀ ਬੈੰਕ ਆਦਿ |

●        ਗੈਰ-ਬੈੰਕਿੰਗ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ : ਜਿਵੇਂ ਯੁਨਿੱਟ ਟਰਸੱਟ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਬੀਮਾ ਨਿਗਮ ਆਦਿ |

●        ਸਟਾੱਕ ਐਕਸਚੇਂਜ : ਇੱਥੇ ਸ਼ੇਅਰ ਖ਼ਰੀਦੇ ਅਤੇ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5 – ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਸੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਰੰਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਾਅ ਦੱਸੋ |

ਉੱਤਰ –

●        ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਸੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵਿਕਰੇਤਾ ਜਾਂ ਉਤਪਾਦਕ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤ ਵਪਾਰ ਵਿਹਾਰ ਤੋਂ ਹੈ | ਭਾਵ ਗ੍ਰਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤੂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਗੁਣਵੱਤਾ ,ਵਜਨ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਵੇਚਣਾ | ਜਿਵੇਂ ਮਿਲਾਵਟ ਕਰਨਾ , ਘੱਟ ਵਜ਼ਨ , ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਪਨ ਦਿਖਾਉਣਾ ਆਦਿ |

●        ਸਰੰਖਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਾਅ : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਰੰਖਣ ਦੇਣ ਲਈ 1969ਵਿੱਚ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਹਰ ਪੱਧਰ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਤੋਂ ਸਰੰਖਣ ਕਰਨ ਲਈ 1986 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |

●        ਜਾਗਰੂਕਤਾ : ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 – ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ?

ਉੱਤਰ –

●        ਸਰਵਜਨਕ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਉਚਿੱਤ ਅਤੇ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਤੇ ਜਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ,ਅਨਾਜ , ਦਾਲਾਂ ਆਦਿ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਸਥਿਤੀ : ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵਸੂਲੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

●        ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਅਨਾਜ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਟਾੱਕ ਰੱਖਣਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਨੂੰ ਬਫ਼ਰ ਸਟਾੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

●        ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਤੇ ਵੰਡਣ ਲਈ ਉਚਿੱਤ ਮੁੱਲ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੋਲੀਆਂ ਹਨ |

___________________________________________

ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ 

ਪਾਠ - 1

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ 

1. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ –ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ.ਇਹਨਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕਠ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਆਖਦੇ ਹਨ.

2.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਕੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਾਡੇ ਉੱਪਰ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਹੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਹੈ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਕਿਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ-“ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ,ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ,ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ.”

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ 2 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿੱਖੀਆਂ ਹਨ :-

·         ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਉਧਾਰ ਦਾ ਥੈਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

·         ਇਹ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ.

·         ਇਹ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲਾ ਹੈ.

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੰਘਾਤਮਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸੰਘਾਤਮਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ.ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ.

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੰਘਾਤਮਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਸੰਘਾਤਮਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:-

·         ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.

·         ਇਹ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਅਧਿਕਾਰ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਚਾਰ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ.

·         ਸੁੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

8.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਕਰੱਤਵ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਕਰੱਤਵ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:-

·         ਸਰਕਾਰੀ ਝੰਡੇ,ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ.

·         ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ.

9.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ:-

·         ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ-ਧਾਰੀ

·         ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ

·         ਸਮਾਜਵਾਦੀ

·         ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜ

·         ਗਣਤੰਤਰ

ਉੱਤਰ – 

ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ-ਧਾਰੀ:- ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਤੋਰ ਤੇ ਪੂਰਨ ਤੋਰ ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ.

ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ:-ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ,ਇਸ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ,ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਖੁੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਬੰਦਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ.

ਸਮਾਜਵਾਦੀ:-ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਅਮੀਰੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ.

ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜ:- ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਜਦੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਚੋਣ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਚੁਣਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.

ਗਣਤੰਤਰ :- ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪ ਹੀ ਅਪ੍ਰਤ੍ਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਖਦੇ ਹਨ.

10.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਸੇਧ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ.

11.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤ ਇਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ,ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਹੈ.ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ.ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਸਨਮਾਨ ਕਿਤਾਕ੍ਜੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਉਪਾਸਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ.

ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਤੋਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਾ (ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ )ਦੀ  ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਹੈ.

12.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਨਣ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਨਿਰਦੇਸ਼  ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ :-

·         ਰਾਜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇ.

·         ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਣ.

·         ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ  ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ.ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਾਂਗੇ.

13.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ.

·         ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਅਧਿਕਾਰ

·         ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ

ਉੱਤਰ – 

ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ :- ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਮਹਤਵਪੂਰਨ ਹੈ.ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਉਲੰਘਣ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਚੁਣੋਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ. ਇਸੇ ਕਰਨ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ .

14.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ:-

·         ਸਮਾਜਵਾਦੀ

·         ਗਾੰਧੀਵਾਦੀ

·         ਸਧਾਰਨ ਜਾਂ ਉਦਾਰਵਾਦੀ

ਉੱਤਰ – ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ:-

·         ਰਾਜ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕੀ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਅਸੈਨਿਕ ਵਿਹਾਰ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇ.

·         ਨਿਆਂ-ਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜ-ਪਾਲਿਕਾ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਗ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੇ.

·         ਰਾਜ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਧਾਰ’ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰੇ.

·         ਪਸ਼ੂ-ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਨਸਲ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇ.

·         ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰੇ.

·         ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਰੁੱਚੀ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਜਾਨ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਰੇ.

15.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਮੁਲ ਭੇਦ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਿਲ ਅੰਤਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:-

·         ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਨਿਆਂ ਯੋਗ ਹਨ, ਪਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤ ਨਿਆਂ-ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹਨ. ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ .

·         ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ. ਪਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤ ਕੇਵਲ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ.

·         ਕੁਝ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤ ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ’ਤੇ ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਹਨ.

·         ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੋਕ-ਤੰਤਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਹੈ.

16.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਸੰਘਾਤਮਕ,ਪਰ ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਇਕਾਤਮਕ ਹੈ.ਕਿਵੇਂ ?

ਉੱਤਰ – ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਬੜੀ ਮਹਤਵਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕੀ ਇਸਦੇ ਅਧੀਨ ਸੰਘੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ.ਇਸਦੇ ਲਛਣ ਇਹ ਹਨ :-

(1)ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ,(2)ਲਿਖਤੀ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਸੰਵਿਧਾਨ,(3)ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸਰਵ-ਉਚਤਾ ,(4)ਸੁਤੰਤਰ ਨਿਆਂ-ਪਾਲਿਕਾ ,(5)ਅਤੇ ਦੋ ਸਦਨੀ ਵਿਧਾਨ-ਪਾਲਿਕਾ .

ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਕਾਤਮਕ ਤੱਤ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:-

·         ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਰਾਜਨ ਦਾ ਸੰਘਠਨ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ.

·         ਸੰਕਟ ਸਮੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ.

·         ਇਕਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ.

·         ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਕੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ.

·         ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੈ.

·         ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.

·         ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਰਾਜ ,ਕੇਂਦਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ.

·         ਸੁਤੰਤਰ-ਨਿਆਂ-ਪਾਲਿਕਾ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ.

17.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਫਰਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਕਰੱਤਵ ਇੱਕ ਹੀ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ.ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਕਰੱਤਵ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਹਨ.ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਲਈ ਕਰੱਤਵ ਜਰੂਰੀ  ਹਨ. ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਤਵਾਂ ਤੋ ਬਿਨਾਂ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਸਕਦੇ. ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਲ ਕਰੱਤਵ ਵੀ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ.ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੋਲਿਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਕਰਤਵਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. 1976ਵਿੱਚ 42 ਵੀੰ ਸੋਧ ਦੁਆਰਾ ਨਵਾਂ ਭਾਗ IV A ਜੋੜ ਕੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਕਰੱਤਵ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ.

18.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ-ਪੂਰਨ ਹੈ. ਇਸ ਵਿਚ ਇਸ ਸਮੇਂ 448 ਅਨੁਛੇਦ ਅਤੇ  12 ਅਨੁਸੁਚੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ  98 ਸੋਧਾਂ ਹੋ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਸਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ. ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਨਣ,ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਅਤੇ ਪਛੜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਹੈ. ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੋਲਿਕ ਅਧਿਆਰਾਂ,ਮੋਲਿਕ ਕਰੱਤਵਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ  ਹੈ.

19.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ “ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ “ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 1976 ਵਿੱਚ 42ਵੀੰ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਸੋਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਜੋੜੇ ਗਏ ਸਨ. ਭਾਦੀਚਾਰੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਧਰਮਾਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲਾਂ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ.ਇਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ,ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇਕਠੇ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿਣ . ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੀ ਸਾਰਾ ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ .ਅਖੰਡਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਤੋ ਅਲਗ-ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹੋਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ.

20.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸਰ ਬੀ.ਐਨ.ਰਾਓ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤ ਚੋਥੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ. ਇਹਨਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਕ੍ਝ ਵੱਡਮੁੱਲੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਹਨ.ਇਹਨਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ’ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ,ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ.

21.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਵੇਤਨ ਜ਼ਬਰੀ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ. ਇਸ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ. 14ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੁੱਕ ਜਾਵੇ.

       _______________________________________________________________________

ਇਤਿਹਾਸ 

ਪਾਠ - 3

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ 

     ਪ੍ਰਸ਼ਨ  – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਮੱਤ-ਭੇਦ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਬਾਰੇ ਮਤਭੇਦ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ. ਪਰ ਪੁਰਾਤਨ ਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15ਅਪ੍ਰੈਲ 1469 ਈ:ਵਉਣ ਹੋਇਆ.ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਾਲੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ.

2.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਕਿਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੋਦਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ੨੦ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਰਕਮ ਨਾਲ ਸਾਧੂ ਅਤੇ ਫਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ .ਇਸੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੋਦਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੀ ? ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ .

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬਟਾਲਾ ਜਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੀ.ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਲਛਮੀ ਦਾਸ ਸੀ.

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ – ਗਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ –“ਨ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਨ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ “ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕੋ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹਨ .

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸ ਕੋਲ, ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?

ਉੱਤਰ – ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਣੋਈਏ ਸ਼੍ਰੀ ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸਰਕਾਰੀ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਭੰਡਾਰੀ ਦੀ ਨੋਕਰੀ ਕੀਤੀ .

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚੀਆਂ ਚਾਰ ਬਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਚਾਰ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ :- ਵਾਰ ਮਲਹਾਰ ,ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਾਰ ਆਸਾ, ਬਾਰਾਂ ਮਾਹਾ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੁਰੂਕੁਸ਼ੇਤਰ ਵਿਖੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ ?

ਉੱਤਰ – ਕੁਰੂਕੁਸ਼ੇਤਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਚੰਦ-ਗ੍ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਸੂਰਜ-ਗ੍ਰਹਿਣ ਬਾਰੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸਗੋਂ ਸੱਚੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਮੰਨ ਨਾਮ ਚੰਗੇ ਕਰਮ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ.

8.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਨਾਰਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ – ਬਨਾਰਸ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਪੰਡਿਤ ਚਾਤੁਰ ਦਾਸ ਨਾਲ ਹੋਈ.ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ.ਸਿੱਟੇ ਵਜ਼ੋਂ ਚਤੁਰ ਦਾਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚੇਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ.

9.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੋਰਖਮਤਾ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿਧਾਂ ਅਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ?

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਧਾਂ ਅਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ - ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੰਦਰਾਂ ਪਾਉਣ,ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਤੇ ਭਸਮ ਲਗਾਉਣ,ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਡੰਡਾ ਫੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ.

10.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਰਵ-ਵਿਆਪਕ,ਸਰਵ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਹੈ.

11.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਜਨੇਊ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ?

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਧਾਗੇ ਤੋਂ ਬਣੇ ਜਨੇਊ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦਇਆ,ਸੰਤੋਖ,ਜਤ ਅਤੇ ਸਤ ਦਾ ਬਣਿਆ ਜਨੇਊ ਪਹਿਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ.

12.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸੱਚੇ-ਸੋਦੇ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸੱਚੇ ਸੋਦੇ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਜਿਹੇ ਸੋਦੇ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚ ਲਾਭ ਹੋਵੇ.

     ____________________________________________________________________

1.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸੰਬਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਇੱਕ ਹੈ.ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਉਸਦਾ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ.ਉਹ ਸਰਬ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਅਤੇ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੈ.ਉਹ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਰਵਉਚ ਹੈ.ਉਹ ਨਿਰੰਕਾਰ ਅਤੇ ਦਿਆਲੂ ਹੈ.ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਇਸ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ.ਉਸਦੀ ਮਰਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੱਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ.ਉਹ ਇਤਨਾ ਮਹਾਨ ਹੈ ਕਿ ਆਦਮੀ ਉਸਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ.

2.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਵੇਲੇ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਗਏ ?

ਉੱਤਰ – ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਹੋਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗਏ.ਉਥੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ,ਮੰਡੀ,ਜਵਾਲਾ ਜੀ, ਕਾਂਗੜਾ,ਕੁੱਲੂ ਅਤੇ ਸਪਿਤੀ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਤਿਬੱਤ ਵੱਲ ਗਏ. ਇਥੋਂ ਉਹ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਅਤੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ’ਤੇ ਪੁੱਜੇ .ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਮਰਨਾਥ ਦੀ ਗੁਫਾ ਵਿਖੇ ਗਏ.ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਉਹ ਜਿਹਲਮ ਅਤੇ ਚਨਾਬ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਸਿਆਲਕੋਟ ਪੁੱਜੇ.ਸਿਆਲਕੋਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨੁਵਾਸ ਸਥਾਨ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਜਨੇਊ ਦੀ ਰਸਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ - ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਾਲੇ ਸਿਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨੇਊ ਪਵਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ.ਇਸ ਰਸਮ ਵੇਲੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ.ਮੁਢਲੇ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਿਠਾਇਆ ਅਤੇ ਜਨੇਊ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ.ਪ੍ਰੰਤੂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹ ਜਨੇਊ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਉਹਨਾਂ ਸੂਤ ਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਸਦਗੁਣਾਂ ਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਜਨੇਊ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ.

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਢਲੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੀ-ਕੀ ਕਿੱਤੇ ਅਪਨਾਏ ?

ਉੱਤਰ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਬਾਰੇ ਰੂਚੀ ਰਖਦੇ ਸਨ.ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਝਾਂ ਚਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੋਂਪ ਦਿੱਤਾ. ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਝਾਂ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਨਾ ਰਖਦੇ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉਲਾਂਭੇ ਆਉਣ ਲੱਗੇ. ਇਸ ਲਈ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਥੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ.ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜਿਆ .ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਭੁੱਖੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਕਰਵਾ ਕੇ ਖਾਲੀ ਹਥ ਕਰ ਮੁੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ.ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਉਹ ਸੱਚਾ ਸੋਦਾ ਕਰਕੇ ਆਏ ਹਨ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੁਢਲੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿੱਤੇ ਘਰ ਦਿਆਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਅਪਨਾਏ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਸੀ.

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨਾਂ’ਤੇ ਗਏ ?

ਉੱਤਰ – ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਦੋਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦਖਣੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗਏ. ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ.ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੋਰਾਨ ਉਹ ਐਮਨਾਬਾਦ ਤੋਂ ਤੁਲੰਬਾ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜੇ.ਜਿੱਥੇ ਸੱਜਣ ਠੱਗ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਖਿਆਂਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਬਣਿਆਂ.ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਰੁਕੁਸ਼ੇਤਰ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜੇ ਜਿਥੇ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ.ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਿਦਵਾਰ, ਗੋਰਖਮਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਬਨਾਰਸ ਪੁੱਜੇ .ਬਨਾਰਸ ਤੋਂ ਉਹ ਪਟਨਾ ਬੰਗਾਲ ਆਸਾਮ ਪੁੱਜੇ ਅਸਾਮ ਤੋਂ ਢਾਕਾ,ਨਾਗਾਪੱਟਮ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਗਏ.ਵਾਪਸੀ ਸਮੇਂ ਉੱਜੈਨ,ਅਜਮੇਰ,ਮਥੁਰਾ,ਹਿਸਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਕਪਟਨ ਪੁੱਜੇ .ਪਾਕਪਟਨ ਤੋਂ ਦਿਪਾਲਪੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਪੁੱਜੇ.

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ – ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਜੀ ਵਾਲਾ ਨੀਲਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ.ਇਸ ਦੋਰਾਨ ਉਹ ਪਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵੱਲ ਗਏ.ਉਹ ਪਕ੍ਪ੍ਤਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿਖੇ ਗਏ.ਇਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸ਼ੇਕ ਬਹਾ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨਾਲ ਹੋਈ,ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ.ਸ਼ੁਕਰ,ਮਿਆਣੀ ਅਤੇ ਹਿੰਗ੍ਲਾਜ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ’ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਸਤੇ ਮੱਕਾ ਪੁੱਜੇ.ਮੱਕੇ ਤੋਂ ਮਦੀਨਾ ਵਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ.ਮਦੀਨਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਗਦਾਦ ਪੁੱਜੇ .ਇਥੋਂ ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਕੰਧਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਬਲ ਪੁੱਜੇ.ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਰ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ. ਦਰਾ ਖੈਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਿਸ਼ਾਵਰ,ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਯਦਪੁਰ ਪੁੱਜੇ,ਇਥੇ ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ ,ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ.ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆ ਗਏ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਬਿਤਾਏ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਉ.

ਉੱਤਰ – ਆਪਣੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਜਾ ਵੱਸੇ. ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਥੇ ਹੀ ਰਹੇ. ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ.ਇਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਵਾਰ ਮਲ੍ਹਾਰ’.’ਵਾਰ ਮਾਝ’,ਵਾਰ ਆਸਾ’,ਜਪੁਜੀ’,’ਬਾਰਾਂ-ਮਹਾ’ ਆਦਿ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ.ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਥੇ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ,ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਹੁੱਖ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਉਚ-ਨੀਚ ਦਾ ਫਰਕ ਮਿੱਟ ਗਿਆ.ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਰਸ਼ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ.ਆਪਣਾ ਅੰਤਲਾ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਦੇਖਕੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਇਸ ਤਰਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ.

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਲਈ ਟਿੱਪਸ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ | ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਟਿੱਪਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਯਾਦ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ |







ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ | ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਕਸ਼ਾ ਭਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਸਕਣ |

   

ਕਲਾਸ ਦੱਸਵੀਂ
ਭੂਗੋਲ
ਪਾਠ - 4

(ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ,ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀਆਂ)

1. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਕੁਦਰਤ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ  ਹਰੇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਦਖਲ-ਅੰਦਾਜੀ ਦੇ ਹੀ ਉਗਦੀ ਹੈ ,ਜਿਵੇਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰਾਂ ਦੀ ਘਾਹ ,ਰੁੱਖ ,ਪੇੜ੍ਹ-ਪੋਦੇ,ਝਾੜੀਆਂ,ਜੜ੍ਹੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

2. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਜਾਤ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ - ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਉੱਗੇ ਹੋਏ ਰੁੱਖ-ਪੋਦੇ,ਕੰਡੇਦਾਰ-ਝਾੜੀਆਂ,ਆਦਿ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਜਦਕਿ ਬਨਸਪਤੀ ਜਾਤੀ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉੱਗਣ ਵਾਲੇ ਪੋਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ.

3. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੋਜੂਦ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ - ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੋਜੂਦ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਬੋਰੀਅਲ ਅਤੇ ਪੇਲਿਓ-ਉਸ਼ਣ ਖੰਡੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ .ਅੰਗੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸਨੂੰ ਡੇਕੋਰੇਟਿਵ ਪਲਾਂਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

4. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਡਰ ਕਿਸ ਬਨਸਪਤੀ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਜਲ-ਹਾਈਸਿੰਥ ਨਾਮਕ ਪੋਦੇ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਡਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

5. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਸਥਾਨਿਕ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਸਥਾਨਿਕ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਉੱਤਰੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ,ਪਛਮੀ-ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਬਸਤਰ-ਕੋਰਾਪੁਟ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ.

6. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭੂਮੀ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਭੂਮੀ ਦਾ ਸਿਰਫ 22.7 % ਹੀ ਜੰਗਲੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ.

7. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਵੰਡ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ -

• ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲ-ਜੰਗਲ ਖੇਤਰ ਦਾ 57 % ਭਾਗ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲੱਗੀਆਂ ਪਰਬਤ ਲੜੀਆਂ ਵਿਚ ਹੈ.
• ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ 18% ਜੰਗਲ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੈ.
• ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਦਾ 10%ਜੰਗਲ ਪਛਮੀ ਘਟ ਅਤੇ ਤਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੈ.
• ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ 10% ਪੂਰਬੀ ਘਟ ਦੇ ਤਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅਤੇ 5 % ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ.

8. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਅਤੇ ਘੱਟ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਕਿਸ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਘੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਹਨ .

9. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸ਼ੰਕੁਧਾਰੀ ਵਣ ਚੋੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਉਂ ਵੱਧ ਹਨ ? ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ - ਚੌੜੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਸ਼ੰਕੁਧਾਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਘੱਟ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ.ਉਚਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਘਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਕੁਧਾਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਚੌੜੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਜਿਆਦਾ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.

10. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਰਾਜ ਵਣ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਰਾਜ ਵਣ ਉਹ ਵਣ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.ਰਾਜ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ 95 % ਭਾਗ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ .

11. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਰਾਖਵੇਂ ਵਣਾਂ ਤੋ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਉਹ ਜੰਗਲ,ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂ ਚਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਲੱਕੜੀ ਕੱਟਣਾ ਸਖਤ ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ, ਰਾਖਵੇਂ ਵਣ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ. ਦੇਸ਼ ਦਾ  % ਖੇਤਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ.

12. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਉਸ਼ਣ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਚ ਉੱਗਣ ਵਾਲੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ - ਉਸ਼ਣ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਬਨਸਪਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦਰਖਤਾਂ    ਵਿਚ ਮਹਾਗਨੀ, ਬਾਂਸ,ਰਬੜ, ਨਾਰੀਅਲ,ਤਾੜ, ਅੰਬ, ਮੈਚਿਲਸ ,ਅਤੇ ਕਦੰਬ ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਹਨ.

13. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਅਰਧ-ਖੁਸ਼ਕ ਪਤਝੜੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਅਰਧ-ਖੁਸ਼ਕ ਪਤਝੜੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਧਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ.ਜਿਥੇ ਕਿਧਰੇ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਭੂਮੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਸ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰੁੱਖ ਲਗਾਓ ਅੰਦੋਲਨ ਜ਼ੋਰਾਂ' ਤੇ ਹੈ.

14. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਖੁਸ਼ਕ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੱਸੋ.

ਉਤਰ - ਖੁਸ਼ਕ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕਿੱਕਰ,ਬਬੂਲ,ਫਲਾਹੀ,ਜੰਡ,ਤਮਾਰਿਕਸ,ਬਾਂਸ,ਪਿੱਪਲ,ਖਜੂਰ,ਬੇਰੀ,ਨਿੰਮ,ਕੈਕਟਸ ਅਤੇ ਮੁੰਜ ਘਾਹ ਆਦਿ ਹਨ.

15. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਜਵਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਨਾਂ ਕੀ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਜਵਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਗੰਗਾ,ਬ੍ਰਹਮ-ਪੁੱਤਰ,ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ,ਕਾਵੇਰੀ,ਗੋਦਾਵਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹਾਨਦੀ ਵਰਗੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਡੈਲਟਾਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਇਸ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਮੈਨਗ੍ਰੋਵ ,ਦਲਦਲੀ,ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਡਿਆਂ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਸੁੰਦਰ ਜੰਗਲ ਬਨਸਪਤੀ ਆਦਿ ਨਵਾਂ ਨਾਲ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

16. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਪੁਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ 2500 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵਧ ਉਚਾਈ' ਤੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ - ਪੂਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ  2500 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ  3500 ਮੀਟਰ ਤਕ ਤਿੱਖੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕੋਨਧਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕੁਧਾਰੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲੀ ਰੁੱਖ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ. ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਲਵਰ,ਫ਼ਰ, ਪਾਈਨ, ਸ੍ਪਰੂਸ, ਦੇਵਦਾਰ, ਵਰਗੇ ਘੱਟ ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ .

17. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਦਖਣ ਦੀ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਪਤਝੜੀ ਬੰਸ੍ਪ੍ਤੀਕਿਹਦੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਦਖਣ ਦੀ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਪਰਬਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਬਸਤਰ,ਪੰਚਮੜ੍ਹੀ, ਮਹਾਂਬਲੇਸ਼ਵਰ, ਨੀਲਗਿਰੀ,ਸ਼ਿਵਰਾਏ ਅਤੇ ਅੰਨਾਮਲਾਈ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.

18. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ‘ਸ਼ੋਲਾ ਵਣ ‘ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਦਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ 1800 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਚੌੜੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੇ ਸਦਾਬਹਾਰ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ “ ਸ਼ੋਲਾ ਵਣ “ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਜਮੁਨ,ਮੈਚੀਲਸ , ਸੈਲਟੀਸ ਆਦਿ ਰੁੱਖ ਮੁੱਖ ਹਨ.

19.ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦਰਖਤਾਂ ਤੋਂ ਸਿਹਤ-ਵਰਧਕ ਦਵਾਈਆਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਖੈਰ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੱਥੇ ਤੋਂ ਮੁੰਹ ਅਤੇ ਗਲੇ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ, ਸਿਨਕੋਨਾ ਤੋਂ ਕੁਨੀਨ ,ਸਰਪਗੰਧਾ ਝਾੜੀ ਤੋਂ ਖੂਨ ਦਬਾਅ ‘ਤੇ ਕੰਟ੍ਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਦਵਾ ਅਤੇ ਹਰੜ-ਬਹੇੜਾ ਅਤੇ ਆਂਵਲੇ ਤੋਂ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ  ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.

20. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਚਮੜਾ ਰੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਚਮੜਾ ਰੰਗਣ ਲਈ ਮੈਨਗ੍ਰੋਵ , ਕਚ, ਗੈਂਬੀਅਰ, ਹਰੜ ਬਹੇੜਾ ਅਤੇ ਆਂਵਲਾ ਅਤੇ ਬਬੂਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਚਮੜਾ ਰੰਗਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.

21. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੰਗਲ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਧਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਸਥਾਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੰਗਲ ਸਿਰਫ  0.14ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ. ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ  ਘੱਟ ਹੈ .ਉਦਾਹਨ ਵਜੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਇਹ 22.7 ਹੈਕਟੇਅਰ , ਸਾਡੇ ਗੁਆਢੀ ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿਚ 1.63 ਹੈਕਟੇਅਰ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ  2.85ਹੈਕਟੇਅਰ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ 1.44 ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ.

22. ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਣ ਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - 1952 ਵਿਚ ਬਣੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੰਗਲ ਨੀਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ  60 %ਪਹਾੜੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ 20 % ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਜੰਗਲ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਸਮਾਜਿਕ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਵੇਂ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ. ਨਹਿਰਾਂ,ਨਦੀਆਂ, ਸੜਕਾਂ,ਰੇਲ-ਮਾਰਗਾਂ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ . ਇਸ ਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਦੇਸ਼ ਇਚ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ ਹੈ.

_________________________________________________

ਜਮਾਤ – ਦਸਵੀਂ 
ਭੂਗੋਲ  

ਪਾਠ - 2 

( ਧਰਾਤਲ )

1.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੋਤਿਕ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੋਤਿਕ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ.ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ, ਉੱਤਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ, ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰੀ ਖੇਤਰ ,ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦੀਪ ਸਮੂਹ.

2.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਸ਼ੇਣੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਇੱਕ ਉੱਤਲ ਚਾਪ ਵਰਗਾ ਹੈ. ਇਸ ਦਾ ਮਧਵਰਤੀ ਖੇਤਰ ਨੈਪਾਲ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤਕ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ. ਕਦੀ-ਕਦੀ ਇਸ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਇੱਕ ਮਨੁਖ ਵਰਗੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ?

ਉੱਤਰ - ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਟੈਥੀਜ਼ ਨਾਮੀ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਹੋਇਆ.ਟੈਥੀਜ਼ ਸਾਗਰ ਦੇ ਤਲ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤਿਬੱਤ ਦੇ ਪਠਾਰ ਸਨ. ਇਸਦੇ ਦਖਣ ਵਿਚ ਪਠਾਰ ‘ਤੇ ਵਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਾਰਣ ਤਲਛਟ ਜਮਾਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ.ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਲਚਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਦੋਨੋਂ ਪਠਾਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗੇ.ਫਲਸਰੂਪ ਟੈਥੀਸ ਸਾਗਰ ਦੀ ਤਲਛਟੀ ਵਿੱਚ ਮੋੜ ਪੈ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਧਦੀ ਗਈ.

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ- ਮਾਉੰਟ ਕੇ ²,ਗੋਡਵਿਨ ਆਸਟਿਨ,ਹਿਡਨ ਪੀਕ ,ਬ੍ਰਾਡ ਪੀਕ ,ਗੈਸਰਭੂਮ ,ਰਾਕਾਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਹਰਾਮੋਸ਼ ਆਦਿ.

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ 8000 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵਧ ਉਚਾਈ ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ 8000 ਮੀਟਰ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ-ਮਾਉੰਟ ਐਵਰੇਸਟ,(8848 ਮੀਟਰ),ਕੰਚਨ ਜੰਗਾ (8598 ਮੀਟਰ) ਮਕਾਲੂ(8481 ਮੀਟਰ), ਧੋਲਗਿਰੀ(8172 ਮੀਟਰ)ਨਾਗਾ ਪਰਬਤ (8126 ਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਅੰਨ ਪੂਰਨਾ (8078ਮੀਟਰ)

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੁਆਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਹਿਮਾਲਿਆ,ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਅਰਾਵਲੀ,ਵਿੰਧਿਆਚਲ ,ਸੱਤਪੁੜਾ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰਬਤ ਮਾਲਾਵਾਂ ਹਨ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ ਕਿਥੇ ਸਥਿਤ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਾੜ ਘਟੀਆਂ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਨਰਮਦਾ ਅਤੇ ਤਾਪਤੀ ਨਦਿਆਂ ਇਹਨਾਂ ਘਟੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੋ ਕੇ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ.

8.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਡੈਲਟਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਨਦੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਥਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਡੈਲਟਾ ਆਖਦੇ ਹਨ.ਇਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਨਦੀ ਕਈ ਉੱਪ-ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦੇ ਅਵਸਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਇਥੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਡੈਲਟਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.ਡੈਲਟਾ ਆਮ ਤੋਰ ਤੇ ਤ੍ਰਿਕੋਣ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

9.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ ਹਨ- ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਪੁੱਤਰ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ ,ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ, ਮਹਾਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ,ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ,ਕਾਵੇਰੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਸਿੰਧੁ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰ .

10.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਦਰ੍ਹੇ ਜਾਂ ਰਸਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਖ ਦਰ੍ਹੇ ਹਨ- ਬੁਰਜਿਲ,ਜੋਜੀਲਾ,ਲਾਨਕ ਲਾ,ਚਾੰਗ-ਲਾ,ਖੁਰਨਕ-ਲਾ,ਬਾਰਾ ਲੈਪਚਾਲਾ,ਸ਼ਿਪਕੀਲਾ ,ਨਾਥੁ-ਲਾ , ਤਕ੍ਲਾਕੋਟ ਆਦਿ.

11.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ- ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ- ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਪੀਰ-ਪੰਜਾਲ ਅਤੇ ਨਾਗਾ-ਟਿੱਬਾ,ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ ਧੋਲਾਧਾਰ,ਨੈਪਾਲ ਵਿਚ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ,ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਮੰਸੂਰੀ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਵਿਚ ਥਿੰਪੂ.

12.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਘਟੀਆਂ ਤਾ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ – ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਮੁਖ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਸ਼ਿਮਲਾ,ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ,ਮੰਸੂਰੀ,ਨੈਨੀਤਾਲ,ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਅਤੇ ਚਕਰਾਤਾ ਹਨ.ਇਹ ਸਥਾਨ ਕਾਂਗੜਾ,ਕੁੱਲੂ,ਭਾਗੀਰਥੀ ਅਤੇ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਘਟੀਆਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ.

13.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਦੂਨ  ਘਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਦੂਨ ਘਟੀਆਂ ਹਨ-ਦੇਹਰਾਦੂਨ,ਪਤ੍ਲੀਦੂਨ,ਕੋਥਰਦੂਨ,ਊਧਮਪੁਰ,ਛੋਖੰਭਾ ਅਤੇ ਕੋਟਲੀ ਆਦਿ .

14.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ-ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਪੂਰਬੀ ਕੰਢੇ ਵਾਲਿਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨ- ਡਫਾਬੰਮ ,ਪਟਕਾਈ ਬੰਮ ,ਗਾਰੋ, ਖਾਸੀ,ਖਾਸੀ,ਜੈਨਤਿਆ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ.

15.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਉੱਤਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਹਨ –ਜਲੋਢ ਪੱਖੇ, ਜਲੋਢ ਸ਼ੰਕੂ, ਸੱਪਦਾਰ ਮੋੜ,ਦਰਿਆਈ ਪੋੜੀਆਂ,ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪੁੱਲ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ.

16.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਉੱਤਰ-ਪਛਮੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-ਦੋਆਬ ਖੇਤਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਉੱਤਰ-ਪਛਮੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਜੋ ਅੰਤਰ ਦੁਆਬ ਖੇਤਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ- 1. ਬਾਰੀ ਦੁਆਬ ਜਾਂ ਮਾਝੇ ਦੇ ਮੈਦਾਨ , 2. ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ  , 3. ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਦੁਆਬ , 4. ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨ.

17.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਬ੍ਰ੍ਹਮ੍ਪੁਤਰ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਆਸਾਮ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਹ ਪਛਮੀ ਆਸਾਮ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਲਈ ਕੇ ਆਸਾਮ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਭਾਗ ਸਾਦਿਆ ਤਕ ਲਗਭਗ 640 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ 90 ਤੋਂ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤਕ ਚੋੜਾ ਤੰਗ ਮੈਦਾਨ ਹੈ. ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਢਾਲ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪਛਮ ਵੱਲ ਹੈ.

18.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀ ਹੈ ?ਇਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੀ ਚੋਟੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ- ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤਕ ਹੈ.ਇਹ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਗਭਗ 725 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਿਖਰ ਇਸਦੀ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਹੈ.

19.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਮੈਸੂਰ ਦੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਉਪ ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ – ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਪਠਾਰ ਦੇ 900 ਮੀਟਰ ਤੋਂ  1100 ਮੀਟਰ ਉਚੇ ਟੇਬਲਲੈਂਡ ਨੂੰ ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਪਠਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਬਾਬਾ ਬੁਦਾਨ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਲਹਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਨਿਮਨ ਗ੍ਰੇਨਾਇਟ ਸਤ੍ਹਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਇਸਦੇ ਹੀ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ.

20.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਉਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਪਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਉਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ –ਵਾਣਲਾ ਮਾਲਾ,ਕਿਦਰੇਮੁਖ .ਪੁਸ਼ਪ ਗਿਰੀ,ਕਾਲਸਸੂਬਾਇ, ਸਲ੍ਹਾਰ,ਮਹਾਂਬਲੇਸ਼ਵਰ, ਅਤੇ ਹਰੀਸ਼ ਚੰਦਰਗੜ.

21.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦਖਣੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ- ਜਵੱਦੀ ਗਿੰਗੀ,ਸ਼ਿਵਰਾਇ , ਕੋਲਈਮਾਲਾ, ਪੰਚ ਮਲਾਈ, ਗੋੰਡੂਮਲਾਈ ,ਬਿਲਗੀਰੀ ਰੰਗਨ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੇ ਦਖਣੀ ਭਾਗ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹਨ.

22.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਅਨਾਈਮੁਦੀ ਦੀ ਗੰਢ ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਅਨਾਈਮੁਦੀ ਦੀ ਪਰਬਤ ਗੰਢ ਤੇ ਦਖਣ ਤੋਂ ਕਾਰਡਮਮ ਜਾਂ ਈਲਾਮੀ, ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਅੰਨਾਂ ਮਲਾਈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪਲਨੀ ਦੀਆਂ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ.

23.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਦਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪਰਬਤੀ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਦਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਮੁਖ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ  ਹਨ – ਦੋਦਾਬੇਟਾ,ਉਟਾਕਮੰਡ ਅਤੇ ਕੋਡਈਕਨਾਲ.

24.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ –(ਉ)ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ (ਅ)ਉੱਤਰੀ ਸਰਕਾਰ ਹਨ.

25.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ .

ਉੱਤਰ- ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀਪਾਂ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ ਦੀਪ ਮਿਨੀਕਾਏ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਸਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹਨ- (ਉ)ਉੱਤਰੀ ਦੀਪ-ਅਮੀਨਦੀਵੀ(ਅ) ਮਧਵਰਤੀ ਦੀਪ- ਲਕਸ਼ ਦੀਪ ਅਤੇ (ਏ )ਦਖਣੀ ਦੀਪ-ਮਿਨੀ ਕੋਆਈ.

26.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਟਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੀਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਟਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਦੀਪ ਹਨ- ਗੰਗਾ ਦੇ ਡੈਲਟੇ ਦੇ ਕੋਲ ਸਾਗਰ,ਸ਼ੋਰਟ,ਵਹੀਲਰ ਅਤੇ ਨਿਉਮਰ ਆਦਿ ਦੀਪ, ਚਿਲਕਾ ਝੀਲ ਕੋਲ ਭਾਸਰਾ, ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਦਖਣੀ ਤੱਟ ਦੇ ਕੋਲ ਬਨ, ਮੰਡਾਪਮ, ਕ੍ਰ੍ਕੋਡਾਇਲ,ਮੁੰਬਈ ਕੋਲ ਐਲੀਫੈਂਟਾ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਤੱਟ ਦੋ ਕੋਲ ਦਿਉ ਦੀਪ ਹਨ.

27.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦਖਣੀ ਸੀਮਾ-ਬਿੰਦੁ ਕਿਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦਖਣੀ ਬਿੰਦੂ ਗ੍ਰੇਟ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੇ ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ.

28.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਦੇ ਕੋਈ ਪੰਜ ਫਾਇਦੇ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ- ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਦੇ ਪੰਜ ਫਾਇਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

(1)ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਦੇ ਉਚੇ ਭਾਗ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਕੁਦਰਤੀ ਜਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਹੈ.

(2)ਇਸ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਉੱਗੇ ਨਰਮ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਜੰਗਲ ਬਾਲਣ,ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਫਰਨੀਚਰ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ.

(3)ਇਹਨਾਂ ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ.

(4)ਇਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ.

(5)ਇਹ ਪਰਬਤ ਠੰਢੀਆਂ ਪੋਣਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਮੈਦਾਨੀ ਅਤੇ ਪਥਰੀ ਭਾਗ ਵਿਚ ਧਨ,ਪ੍ਰਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਰਖਿਆ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ.

29.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੁਰਨ ਅਸਰ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ- (1)ਇਸ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.

(2)ਇਥੇ ਉਟਾਕਮੰਡਲ ,ਕੋਡਾਈਕਨਾਲ ਵਰਗੇ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ.

(3)ਇਥੋਂ ਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਯੋਗੀ ਲੱਕੜੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ.

30.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੁਚੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਲਾਭ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ- (1)ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.

(2)ਇਥੇ ਕਈ ਲਾਗੂਨ ਝੀਲਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ.

(3)ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮਛੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ.

                           

______________________________________________________________________

1.ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਠਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਦੋ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੱਸੋ.
ਉੱਤਰ - ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ,ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸਥਾਨ'ਤੇ ਟੈਥੀਜ਼ ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਗਰ ਸੀ .ਇਸ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੂ-ਖੰਡ ਸਨ.ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਅੰਗਾਰਾਲੈੰਡ ਅਤੇ ਦਖਣ ਵਿਚ ਗੋੰਡਵਾਨਾਲੇੰਡ ਦੇ ਭੂ-ਖੰਡ ਸਨ.ਲਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਭੂ-ਖੰਡਾਂ ਦੇ ਅਪਰਦਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਅਪਰਦਿੱਤ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਮਲਵਾ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ.ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੂ-ਖੰਡ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕਦੇ ਰਹੇ. ਸਾਗਰ ਦੀ ਤਲਛਟੀ ਵਿਚ ਮੋੜ ਪੈਣ ਲੱਗੇ .ਇਹ ਮੋੜ੍ਹ ਦੀਪਾਂ ਦੀ ਇਕ ਕੜ੍ਹੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਭਰ ਕੇ ਜਲ- ਥਲ ਤੋਂ ਉਪਰ ਆ ਗਏ .ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਮਾਂ ਪੈ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਮੋੜ੍ਹ ਕਾਰਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ.
2.ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਕੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ'ਤੇ ਦਖਣ ਦੇ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ - ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਦਖਣ ਦੇ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ .

• ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਦਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਮੋਜੁਦਗੀ ਦੇ ਕਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ.
• ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜ੍ਹੀਆਂ ,ਭਰੰਸ਼ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਭਰੰਸ਼ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਕੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਬਾਉ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ ਹਨ.
• ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਦਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.
• ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਭੋਤਿਕ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ.

3.ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਕੀ ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਅਜੇ ਸਚਮੁਚ ਹੀ ਜੁਆਨ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ - ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਟੈਥੀਜ਼ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਤਲਛਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਹੈ ਟੈਥੀਜ਼ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਪਠਾਰਾਂ ਦੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕਣ ਨਾਲ ਤਲਛਟ ਵਿਚ ਮੋੜ੍ਹ ਪੈ ਗਏ .ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ,ਇਹ ਪਰਬਤ ਅੱਜ ਵੀ ਉੱਚੇ ਉਠ ਰਹੇ ਹਨ. ਨਾਲ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਪਰਬਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੋਰਨਾਂ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅੱਜ ਵੀ ਜਵਾਨ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੈ.

4.ਪ੍ਰਸ਼ਨ - ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਤੇ ਚਾਨਣਾਂ ਪਾਓ.

ਉੱਤਰ - ਇਹ ਮਹਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਛਮ ਵਿਚ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੀ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ-ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦਿਹਾੰਗ ਘਾਟੀ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ .ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਧ੍ਤਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ-

• ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਉਚੀ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਪਰਬਤ ਸ਼ੇਣੀ ਹੈ.ਇਸ ਵਿਚ ਗ੍ਰੇਨਾਇਟ ਅਤੇ ਨੀਮ ਵਰਗੀਆਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਖੇਦਾਰ ਚੱਟਾਨਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ.
• ਇਸ ਦੀਆਂ ਛੋਟਿਆ ਬਹੁਤ ਉਚੀਆਂ ਹਨ.ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਉਚੀ ਪਰਬਤ ਚੋਟੀ ਮਾਉੰਟ ਐਵਰੇਸਟ ਇਸੇ ਪਰਬਤ ਮਾਲਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ.ਇਹ ਛੋਟਿਆ ਹ੍ਮੇੰਸ਼ਨ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦਿਆ ਹਨ.
• ਮਹਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚ ਕਈ ਦਰਰੇ ਹਨ ਜੋ ਪਰਬਤੀ ਮਾਰਗ ਬਣਾਉਣੇ ਹਨ.

 5. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਜਲੋੜ੍ਹ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਿਦਨਾ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਜਲੋੜ੍ਹ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ:-

ਖਾਦਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ – ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼,ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਪਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਆਸੇ –ਪਾਸੇ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਦਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੇਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.

ਬਾਂਗਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ:-ਉਹ ਉਚੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ,ਜਿਥੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੰਮੀਆਂ ਤ੍ਲਛੱਟ ਵਿੱਚ ਚੁਨੇ ਦੇ ਕੰਕਰ-ਪਥਰ ਜਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ,ਨੂੰ ਬਾਂਗਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਹ,ਕੱਲਰ ਜਾਨ ਢਾਹਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.

ਭਾਬਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ –ਜਦੋਂ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰੇਤ,ਕੰਕਰ,ਬਜਰੀ,ਪਥਰ ਦੇ ਗੀਟੇ ਆਦਿ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾੰਬਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

ਤਰਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ –ਆਰਦਰ ਅਤੇ ਦਲਦਲੀ ਭੂਮੀ ਵਾਲਿਆਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਫੈਲੀ ਲੰਬੀ ਪੱਟੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਅਰਦਾਰਤਾ ਦੇ ਕਰਨ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਹੁਤਾਇਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਤਰਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਆਖਦੇ ਹਨ.

ਬੰਜਰ ਮੈਦਾਨ – ਉੱਚੇ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਕਾਰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਧਰਾਤਲ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਮੈਦਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਹਨਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.

6. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਤੇ ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ.

ਉੱਤਰ – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਣ ਆਫ ਕਛ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸਮਤਲ ਭਾਗ ਨੂੰ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਸਦੇ ਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਹਨ ਅਤੇ ਪਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅੰਤਰ –ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੀਮਾ ਲਗਦੀ ਹੈ.ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਹਰਿਆਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ.ਸਰਸ੍ਵਤੀ ਅਤੇ ਮਾਰਕੰਡਾ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ.ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਰਨ ਅੱਜ ਇਹ ਖੇਤਰ ਰੇਟ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਟਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ / ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੂਨੀ,ਬਾੜੀ,ਅਤੇ ਸ਼ੁਕੜੀ ਆਦਿ ਮੋਸਮੀ ਨਦੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ. 

7. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –

·         ਤੱਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਦੀਪ – ਇਹਨਾਂ ਦੀਪਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਡੈਲਟੇ ਕੋਲ ਸਾਗਰ,ਸ਼ੋਰਟ,ਵਹੀਲਰ ,ਨਿਉਮੂਰ ਆਦਿ ਦੀਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ. ਇਸ ਤਰਾਂ ਚਿਲ੍ਕਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਭਾਸ਼ਰਾ,ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਦਖਣੀ ਤੱਟ ਕੋਲ,ਪਾਮਬਨ ,ਮੰਡਾਪਮ ,ਮੁੰਬਈ ਕੋਲ ਐਲੀਫੈਂਟਾ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਕੰਡੇ ਕੋਲ ਦਿਉ ਵਰਗੇ ਦੀਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ.

·         ਤਟ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੇ ਦੀਪ – ਇਹਨਾਂ ਦੀਪਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ 230 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੈ. ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ’ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਜਿਵੇਂ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੀਪ ਅਤੇ ਖਾੜੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਦੀਪ. ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਮਿਨੀਕੋਆਈ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਖਾੜੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਅੰਡੇਮਾਨ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਮੁਖ ਦੀਪ ਹਨ.

8. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ –

·         ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਉੱਤਮ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚੋਲ,ਖਜੂਰ,ਨਾਰੀਅਲ,ਮਸਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰ੍ਸ਼ਿਧ ਹਨ.

·         ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ.

·         ਇਹਨਾਂ ਮੈਦਾਨ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਲਈ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮਛੀਆਂ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.

·         ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਲੂਣ ਇਹਨਾਂ ਤੱਟੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

·         ਇਹਨਾਂ ਤੱਟੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਆ,ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬੀਚ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹਨ.

9. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਡੈਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ – ਪਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ ਤੰਗ ਹਨ,ਸਗੋਂ ਡੈਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ-

·         ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਡਿਗਦੀਆਂ ਹਨ. ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਕੱਟੀਆਂ-ਵੱਢੀਆਂ ਨਹੀ ਹਨ .ਪਠਾਰ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿਚ ਡਿਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ’ਤੇ ਨਿਖੇਪ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ.

·         ਜੋ ਨਦੀਆਂ ਪਛਮੀ ਘਾਟ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਡਿਗਦੀਆਂ ਹਨ. ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਹਾਉ ਤੇਜ਼ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਵਹਾਉ ਖੇਤਰ ਘੱਟ ਹੈ. ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਇਥੇ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਡੈਲਟੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ.

10. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਲਾਭ ਹਨ –

·         ਵਰਖਾ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ-ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬਰਫੀਲੀਆਂ ਪੋਣਾ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ.ਇਹ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੋਣਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ .

·         ਉਪਯੋਗੀ ਨਦੀਆਂ – ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਬਰਫੀਲੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ. ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵਗਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ. ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਮੁਖ ਨਦਿਆਂ ਸਤਲੁਜ,ਯਮੁਨਾ,ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਹਨ. ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਹਾ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਮੈਦਾਨ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ .ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦਿਆਂ’ਤੇ ਬੰਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ. ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਲ-ਝਰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ.

·         ਉਪਯੋਗੀ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ – ਇਹਨਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ‘ਤੇ ਸਾਗਵਾਨ,ਚੀਲ੍ਹ,ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੀ ਕੀਮਤੀ ਲੱਕੜੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ. ਇਹਨਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਜੜ੍ਹੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ .ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਦਵਾਈਆਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹਨ.

·         ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ – ਇਥੇ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਤਾਂਬਾ,ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਅਤੇ ਜਿਸਤ. ਅਸਾਮ ਵਿਚ ਖਨਿਜ ਤੇਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ .

·         ਫਲ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੇ ਭੰਡਾਰ – ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਘਾਟੀ,ਕਮਾਯੂੰ ਦੀ ਦੂੰ ਘਾਟੀ,ਕੁੱਲੂ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਫਲਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰ੍ਸ਼ਿਧ ਹਨ.

·         ਸਿਹਤ-ਵਰਧਕ ਸਥਾਨ – ਇਥੇ ਕਲ੍ਲੂ,ਕਸ਼ਮੀਰ,ਕਾਂਗੜਾ ,ਸ਼ਿਮਲਾ,ਅਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਹਨ. ਕੁੱਲੂ ਦੀ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਵਰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.

11. ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਭੋਤਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ _

·         ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗੋੰਡਵਾਨਾ ਲੈੰਡ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ .ਇਸ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ  ਫਿਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਇਥੇ ਵਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਤਲਛਟ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਉੱਤਰੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ.

·         ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ ਘਾਟਾਂ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਜਲ-ਝਰਨੇ ਤਟੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਲਈ ਜਲ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ.

·         ਇਥੇ ਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਨਾਲ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰਾਂ ਵਿਚ ਲੋਹਾ,ਕੋਲਾ,ਅਭਰਕ, ਮੈਗਨੀਜ਼,ਬਾਕਸਾਇਟ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਵਰਗੇ ਕੀਮਤੀ ਖਣਿਜ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਦਯੋਗ ਇਹਨਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਹਨ.

·         ਇਥੇ ਦੀ  ਲਾਵੇ ਭਰਪੂਰ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਕਪਾਹ ਲਈ ਅਤੇ ਲੈਟਰਾਇਟ ਮਿੱਟੀ ਚਾਹ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ.

___________________________________________________________ 

ਜਮਾਤ ਦੱਸਵੀਂ 

ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ - ਭੂਗੋਲ  

ਪਾਠ -1 ਭਾਰਤ -ਇੱਕ ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ

1.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਂ ‘ਇੰਡੀਆ ’ ਕਿਸ ਧਾਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ-ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਂ ‘ਇੰਡੀਆ’ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਤੋਂ ਪਿਆ ਹੈ.ਇਰਾਨੀ ਲੋਕ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਂਦੇ ਸਨ.ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ‘ਇੰਡੋਸ’ ਦੇ ਨਾਂਮ ਨਾਲ ਪੁਕਾਰਦੇ ਸਨ.ਰੋਮ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ‘ਇੰਡਸ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਇੰਡੀਆ’ ਪਿਆ.

2.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ –ਭਾਰਤ ਏਸ਼ੀਆ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੈ .ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਅਧਾਰ’ਤੇ ਇਸਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ.ਇਸਦਾ ਉਤ੍ਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਹੈ.ਇਸਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਤਿਕੋਣ ਵਰਗੀ ਸ਼ਕਲ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹੈ.ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਹੈ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ –ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੰਡ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ –ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਮਹਾਂਨ ਦੀਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿੰਦ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਸਥਿੱਤ ਹੈ.

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ –ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ‘ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣੀਆਂ ਨਡਾ ਹੈ. ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਗ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ.ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਜਾਪਾਨ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਅਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ.

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ–ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਨਾਲ ਤੱਟਵਰਤੀ ਰੇਖਾ ਲੱਗਣ ਕਾਰਣ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਕਿਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਤੱਟਵਰਤੀ ਰੇਖਾ ਬਣਦਾ ਹੈ.ਇਸਦਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦਾ ਹੈ.ਇਸ ਇਸ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ,ਜਪਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਹਿੰਦ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ.ਇਸਦੇ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਉੱਗਰਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਾਲਦੀਪ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ ਤੋਂ ਸੁਰਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ.ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਬਲ ‘ਤੇ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ 8⁰4’ਤੋਂ ਲਈ ਕੇ 37⁰17’ ਉੱਤਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼  ਤੱਕ ਤੋਂ 68⁰7’ ਲੈ ਕੇ  ਲੈ ਕੇ 97⁰24ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ.

8.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਤਰ –ਦਖਣੀ ਅਤੇ ਪੁਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਸੀਮਾ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਬਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਲਈ ਕੇ ਦਖਣ ਵਿੱਚ ਕੰਨਿਆਂ ਕੁਮਾਰੀ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 3214ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ.ਇਸ ਦੀ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਰੁਣਾਂਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲਈ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸੀਮਾਂਤ ਬਿੰਦੁ ਰਣ-ਆਫ਼-ਕਛ ਤਕ ਲੰਬਾਈ 2933 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ.

9.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ-  ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਥਲਵਰਤੀ ਅਤੇ ਤਟਵਰਤੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਲ ਸੀਮਾ 15,200  ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਤਟੀ ਰੇਖਾ 7516.6  ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ.

10.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਉੱਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

     ਉੱਤਰ – ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਰੂਆਂ ,ਪੀਰਾਂ ਅਤੇ ਸੂਫੀਆਂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਬੰਧੁਤਵ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਆਂ  ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਏ. ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਏਕੀਕਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਯੋਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.

11.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਯੋਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਉੱਪ ਮਹਾਦੀਪ ਇੱਕ ਉਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਬਹੁ-ਭਾਗ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਭੂ-ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ. ਇਹ ਅਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ,ਜਿਵੇਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ.

12.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਖੇਤਰਫਲ ਪੱਖੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ.

13.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵੰਡ ਕੀ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ- ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 562 ਰਜਵਾੜੇ ਸ਼ਾਹੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ 9 ਬਰਤਾਨਵੀਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ . 15 ਅਗਸਤ, 1947 ਨੂੰ ਅਜੋਕਾ ਭਾਰਤ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ.

14.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਰਾਜ –ਪੁਨਰਗਠਨ ਆਯੋਗ ਨੇ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?

ਉੱਤਰ- 1953 ਈ. ਵਿੱਚ ਫਜ੍ਹਲਅਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਆਯੋਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ.ਇਸ ਆਯੋਗ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ 14 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 9 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ.

15.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?

ਉੱਤਰ- ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਜਨਮ ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ ,1966 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ.

16.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰਫਲ ਤੇ ਜਨਸੰਖਆ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ .

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਗੋਆ ਹੈ.ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਜੰਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਸਿੱਕਮ ਹੈ.

17.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਕਿੰਨੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਦਨ (ਲੋਕ ਸਭਾ ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ 550 ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰੀ ਸਦਨ (ਰਾਜ ਸਭਾ ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ 250 ਹਨ.

18.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ.

ਉੱਤਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:-

(ਓ )ਤ੍ਰਿਪੁਤੀ,(ਅ)ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ, (ਈ)ਬਦ੍ਰੀਨਾਥ,(ਸ)ਅਜਮੇਰ,(ਹ)ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, (ਕ) ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ,(ਖ )ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ,(ਗ)ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ,(ਘ),ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ.

19.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ:-

(ਕ)ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਧ-ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਚੀਨ ਰਾਹੀਂ ਆਈ ਮੰਗੋਲ ਜਾਤੀ.

(ਖ)ਉੱਤਰ ਪਛਮੀ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਬਤ ਦੇ ਲੋਕ.

(ਗ)ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਆਰੀਆ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ.

(ਘ)ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਵਿੜ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕਬੀਲੇ.

(ਚ)ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਆਏ ਤਮਿਲ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ.

20.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ- (ਕ)ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੁਹਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ.

(ਖ)ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਤਿਹਾਈ ਲੋਕ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹੋਣ.

(ਗ)ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ,ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਹੋਣ.

___________________________________________________________________

1.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਕੀ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ - ਭਾਰਤ ਖੇਤਰਫਲ ਪੱਖੋਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ.ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ .ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖੇਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.ਜਿਸ ਦੇ ਭੂ-ਭਾਗ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਂਵਾਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਂਵਾ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹਨ .ਇਸਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਆਦਿ ਪਹਾੜੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ.ਦਖਣ ਵਿੱਚ ਪਾਕ ਜਲ ਸੰਧੀ ਅਤੇ ਮੰਨਾਰ ਦੀ ਖਾੜੀ ਉਸਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਅਰਾਕਾਨ  ਉਸਨੂੰ ਮਿਆਂਮਾਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੇ ਹਨ.ਥਾਰ ਦਾ ਮਾਰੂਥਲ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ.ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੰਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕਈ ਸਭਿਆਚਾਰਕ,ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ. ਪਰੰਤੂ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ .ਹੁਣ ਦੇ ਭਾਰਤ,ਪਾਕਿਸਤਾਨ ,ਨੈਪਾਲ,ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼,ਭੂਟਾਨ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ.

2.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ.ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ,ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਪਹਿਰਾਵਾ,ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ,ਖਾਣ-ਪੀਣ  ਸੰਬਧੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ,ਮੇਲੇ,ਤਿਉਹਾਰ,ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ.ਇਥੇ 187 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ.ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 97% ਭਾਗ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ 23 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ 18 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ.ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕ-ਨਾਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਏ.ਸਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹਨ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.

3.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਸਰੂਪ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ.ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਇਕ ਸੋ ਪੱਚੀ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੀ ਉਪਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ. ਇਕ ਅਨੁਮਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 2 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ.

4.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਥਾਨਿਕ ਵਿਸਤਾਰ ’ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ .

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਲਗਭਗ 8⁰4ਉਤਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਤੇ 37⁰17 ਉੱਤਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ 68⁰7 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 97⁰24ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦੇ ਮਧ ਸਥਿਤ ਹੈ.ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ.ਭਾਰਤ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ .ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦਖਣ ਤੱਕ ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ  3214 ਅਤੇ ਪੁਰਬ ਤੋਂ ਪਛਮ ਤੱਕ 2933 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਹੈ. ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅਰੁਣਾਂਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਦਿਨ ਨਿਕਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਅਜੇ ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.

5.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕਰੂਪਤਾ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੰਗ ਭਰਿਆ ਹੈ.ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੇਦ ਅਤੇ ਹੋਰ  ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖੇ ਗਏ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਮਣੀਪੁਰ ਤਕ ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਹੀ ਮੇਲ ਨਾਲ ਉਰਦੂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਧ ਕਾਲ ਵਿਚ  ਲੋਕ ਕਲਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ .ਵੀਰ ਰਸ ਨੇ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ.ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ.

6.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੋ ਤਥਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾਓ.

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ-

ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ-ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੂਰਬ-ਪਛਮੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਦਖਣੀ ਵਿਸਤਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਇਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰਫਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਇਸ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ.ਇਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ.

ਧਰਾਤਲ-ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਿਥੇ ਅਰਾਵਲੀ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰਬਤ ਹਨ,ਉਥੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਜਵਾਨ ਪਰਬਤ ਵੀ ਹਨ .ਇਸਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚਟਾਨਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਹਨ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਦੇ ਮਧ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਉਪਜਾਊ ਮੈਦਾਨ ਪਾਏ ਜਾਣਦੇ ਹਨ.

7.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਦੋ ਤਥਾਂ ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ.

ਉੱਤਰ- ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਤਥਾਂ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਨੇਕਤਾਵਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ. ਇਸਦੇ ਕੁਦਰਤੀ,ਆਰਥਿਕ,ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ. ਇਸਦੇ ਧਰਾਤਲੀ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਬੜੀ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ .ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਹੈ ਤਾਂ ਦਖਣ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਹੈ.ਉੱਤਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵੀ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਗਾਹਿਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਇਹਨਾਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਾਨਸੂਨ ਪੋਣਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹਨ.ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਰਖਾ ਇਹਨਾਂ ਪੋਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.ਭਾਰਤ ਵਿਚ 187 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.ਦੇਸ਼ ਦੇ 97 ਫੀਸਦੀ ਭਾਗ ‘ਤੇ  23 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਇੰਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਸੰਪੂਰਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਬੰਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ.ਹਿੰਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ.

8.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਭਿੰਨਤਾ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਭਿੰਨਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਅਨੇਕਤਾਵਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ.ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੈ.ਇਸ ਦੀ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਵਖਰੇਵੇਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.ਜਿਥੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਨ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ,ਉਥੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੂਤੀ ਕਪੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ.ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀਆਂ ਕਠਿਨ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ.ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਖਰੇ ਹਨ.ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਤੇ ਖਾਨ-ਪੀਣ ਉਥੋਂ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ.ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਮੈਦਾਨੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ.ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ.

9.       ਪ੍ਰਸ਼ਨ- “ਜਦੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਵਿਚ ਅਜੇ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਅਜੇ ਰਾਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ.”

ਉੱਤਰ- ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਕ ਦੀ ਦੂਰੀ 2933 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ. ਅਸੀਂ ਇਵੇਂ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਰੁਣਾਚਲ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਰਣ ਆਫ਼ ਕਛ ਦੇ ਮਧ 29⁰12 ਦਾ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰੀ ਅੰਤਰ ਹੈ.ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਚਾਰ ਮਿੰਟ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੋਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦਾ ਅੰਤਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਰਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ.ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਸੂਰਜ ਉਦੈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ.

10.   ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਾਰ੍ਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ.ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਿਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਇਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਚਲਦੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਾਲਦੀਪ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੈਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ.ਇਸ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਾਰ੍ਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ.

            ______________________________________________________________________